Koronavirüsün gerçek bir sorgulamaya götürüp götürmeyeceği, gerekli derslerin çıkarılıp çıkarılmayacağına ilişkin bir kanı oluşturmak için henüz erken, ancak biz ve bizi çevreleyen her şeye ilişkin bilinçlenmeye ve duyarlılığa davet olduğunu da vurgulamak gerekiyor.

İnsanın yıkıcı faaliyetlerinin sonuçlarından biri olarak ortaya çıkan “görünmez düşman” (Covid-19), neoliberal politikaların birey, toplum ve doğa üzerinde yarattığı tahribatları bu kez daha çıplak bir şekilde gözler önüne serdi.

Sistemsel zayıflıklar, yarattığı yıkımlar, yöneticilerin kapasitesizliği, kötü yönetimi ve kötü niyetleri, bireysel ve toplumsal yetmezlikler, anlamsız, içi boş ve maliyeti yüksek faydasız meslekler bir bir ortaya çıktı. Başka yönetim modelleri, başka çalışma konseptleri ve başka yaşam biçimleri yaratmanın zamanı geldi.

KAHRAMAN İLAN EDİLEN BEYAZ ÖNLÜKLÜLER

Kuşkusuz koronavirüs zamanlarında, en faydalı ama aynı zamanda en fazla atıl bırakılan mesleklerden biri olarak sağlık hizmetleri öne çıktı. İtalya’nın Lombardiya bölgesindeki sağlık sistemi dünyanın en iyileri arasında gösteriliyordu. Bugün çökme noktasında. Bütün ülkeler, sağlık sistemlerinin Covid-19 şoku karşısında ne kadar dayanabileceğini düşünüyor ve tedbir almaya çalışıyor. Neoliberal sistemin büyük oranda zayıflattığı sağlık sistemindeki kusurlar koronavirüsle birlikte kendisini tüm çıplaklığıyla ortaya koydu. 

Bugün “kahramanlar” olarak alkışlanan beyaz önlüklüler, onlarca yıldır bu alanda yürütülen yıkıcı politikaların mağdurları durumunda. Sağlık sistemindeki zayıflıklar, tüm toplumları doğrudan etkiliyor. Genel olarak kamu hizmetleri, bütçe kesintileri ve sert mali önlemlere dayalı neoliberal ekonomi politikalarından dolayı felaketlerle yüz yüze bırakılarak, insan yaşamı tehdit altına alındı.

İŞÇİLER OLMADAN TOPLUM İŞLEMİYOR

Hem “kalkınmakta olan” hem de “kalkınmış” ülkelerde imkanı olanlara özel hastaneler, nüfusun çoğunluğu için de kamu sektörü olarak sağlık sistemi iki vitesli hale getirildi. Bu uygulamayı yapan ülkelerin sorumluları da genellikle yabancı hastanelerde kendilerini ve ailelerini tedavi ediyor. Ayrıca yolsuzluklarla hastaneler morglara dönüştürüldü.

Tüm ülkelerin kendilerini izole etmesi, sokağa çıkma yasakları ve karantina uygulamasında zenginler, büyük servet sahipleri ortalıktan kayboldular. Ortaya çıkan gerçek ise şu oldu: işçiler olmadan toplum işleyemez. Onların yaptığı iş üzerinde demagoji yapmak da yeterli değil.

Öncelikle bu sağlık krizinin ortaya koyduğu mesleki sosyal hiyerarşi saçmalığında kurtulmak gerekiyor. Kapitalizmin ürettiği, hiçbir yararı olmayan, hiçbir iş yapmadan para kazanılan meslekler yıllardır tartışılsa da koronavirüs pandemisi ile birlikte yeniden gündeme geldi. Daha iyi bir toplum yaratmak için çalışma alanlarının da daha iyi konumlandırılması ve değerlendirilmesi gerekiyor.

GRAEBER: GEREKSİZ İŞLER MANTIĞINI YÜZDE 1’DEN ALIYOR

Amerikalı anarşist antropolog David Greaber, 2013 yılında, çağdaş büro yaşamına ilişkin eleştiri yazısıyla dikkatleri üzerine çekmişti. Strike dergisinde yayınlanan yazısı, tüm dünyada ses getirmişti. Hiçbir yararı olmayan işleri “Bullshit jobs” başlıklı yazısında değerlendiren Graeber, gelen binlerce tepkiyi daha sonra aynı konulu kitabında analiz etti.

Çeşitli kategorilerde yararsız ve zararlı işleri ele alan Graeber, “Faydasız bir iş, öylesine gereksiz ya da zararlı olup,  ücretli kişinin bile varlığını gerekçelendiremediği bir ücretli iş biçimidir” diyor. Graeber, Eylül 2018’de Fransız Liberation gazetesine verdiği bir mülakatta, giderek daha fazla insanın, yaptığı işlerin var olmaması gerektiğine inandığını belirtiyordu. Graeber’e göre yararsız işler mantığını daha çok yöneticilerden, diğer bir ifadeyle dünya zenginliklerini elinde bulunduran yüzde 1’den alıyor. Bunların kendilerini önemli hissetmeleri için hizmetçilere ihtiyaçları var. Graeber, “Kapitalizm çoğunun inandığı şey değil, her şeyden önce yüzde 1’in iktidarını korumayı hedefleyen bir egemenlik aygıtıdır” diyor.

MEDA: İŞİN YAŞAMDAKİ YERİNE İLİŞKİN ÇOK ŞEY ÖĞRENECEĞİZ

Fransız iş sosyoloğu Dominique Méda, bir mesleğin gerekli mi gereksiz mi olduğuna bakmak için Amerikalı antropolog Graeber’in “Bullshit Job” kitabına gönderme yapıyor. Yeni bir ekonomi medyası olan “Pour l’Eco”ya konuşan Méda, bu karantina dönemlerinde “işin yaşamımızdaki yerine ilişkin çok şey öğreneceği” diyor. Farklı mesleklerin sosyal önemini değerlendirmek için bir fırsat ortaya çıktığını ifade eden Méda, “Aniden, en iyi ücret alan meslek sahiplerinin yararsız ve aldığı ücretlerin aşırı olduğu göründü. Sağlık krizinden çıkarılacak derslerden biri, mesleklerin sosyal hiyerarşisini, kendi değerlerimiz ve reel yararlılığına uygun olarak yeniden incelemenin aciliyetidir” diye belirtiyor. Méda, “Eve hapsolmak, genellikle hor görülen ve önemsenmeyen kamu hizmetlerinin öneminin farkına varmamıza yardım edebilir” diye düşünüyor.

VAR OLMAMASI GEREKEN MESLEKLER

Daha somut ele alırsak, Graeber’e göre örneğin hemşire, temizlik işçileri veya mekanisyenlerin iş alanları yok edilirse, bunun sonuçları hemen hissedilir ve felaket olur. Bununla birlikte profesörsüz veya liman işçisiz yaşam çabucak zorlaşır. Ama pazarlama, maliyeci veya hukukçular için aynı durum söylenemez. Graeber’in hedef aldıkları arasında raporları hiç kimse tarafından okunmayan danışmanlar, patronun kendi hiyerarşik pozisyonunu gerekçelendirme ihtiyacından doğan asistanlık veya sadece sistemin hataları sayesinde para kazanan iş avukatları var.

Graeber, kitabında şu tespiti yapıyor: “Gerçek bir gereksiz iş, eğer bu iş ortadan kaldırıldığında, dünyanın ilerleyişinde hiçbir şey değiştirmeyeceği ve daha da kötüsü hiç kimse kendisini daha kötü hissetmeyeceğinin farkına varmayı gerektiriyor.”

Graeber, “bullchit jobs”ın finans kapitali iktidarda tutan sistemin parçası olduğunun altını çizerken, “Yönetici sınıf, serbest zamanı olan mutlu ve üretici nüfusun ölümcül bir tehlike olduğunun farkına vardı” diyor. Graeber, mevcut liberal sistemin 20’inci yüzyılın ikinci yarısındaki Sovyet sistemi ile aynı noktaya geldiğini düşünüyor, yani hiçbir şey yapmayan çok büyük sayıda işçi alımı. Graeber, “Şu ünlü komünist şakanın bir çeşit tekrarı gibi: Size bir iş vermiş gibi yapıyorum ve siz de çalışıyormuş gibi yapın.” Kısaca, Graeber’e göre faydasız işlerin hiç var olmaması gerekiyor.

VİRÜS SINIRLARI ORTADAN KALDIRMADI, SINIR ÇİZDİ

Dünya bugün ağır bir eşitsizlik girdabında bulunuyor. Evde kalmak yeniden düşünmek için fırsat, ancak yeterli değil. Virüsle birlikte sorunlar daha belirgin hale gelse de, krizden etkilenen neoliberal düzen, virüsü bir örtü olarak kullanma yeteneğine de sahip. Nitekim virüsün sınırları ortadan kaldırdığı inancı ya da söyleminin aksine, New York Times’a göre virüs coğrafik veya toplumsal sınırlar çizdi. Zenginlerin virüse direnmek için daha fazla olanakları var. Özel jetlerle hareket ediyor, acillere VIP girişler yapıyor, izole yatlar veya malikanelere çekiliyorlar.

YÜZDE 1’İ KORUYAN TAHAKKÜM AYGITI HEDEFLENMELİ

Özetle, pandemi, bir çok açıdan toplumu derinliğine sarssa da, mevcut yıkımdan sorumlu neoliberal sistem yine güçlü bir şekilde çıkış yolları aramaktan kaçınmayacak. Hatta bunu yeni sınırlar çizmek ve daha büyük bir tahakküm mekanizması oluşturmak için kullanmaktan hiç tereddüt etmeyecek. Bu nedenle özellikle mevcut politikalardan keskin bir kopuşa zorlamanın gerekliliği kendisini dayatıyor. Mesleki toplumsal hiyerarşiyi yeniden düşünmek ve köklü değişime uğratmak, kapitalist sistemle mücadelenin sadece bir boyutunu oluşturuyor. Daha bütünlüklü ele alarak, yüzde 1’i koruyan tahakküm aygıtı var oldukça, krizlerin yeni sınırlar, yeni eşitsizlikler ve yeni tahakküm biçimlerinin de ortaya çıkabileceğini unutmamak ve buna göre hareket etmek, başka bir dünya arayışındakiler için kaçınılmaz bir zorunluluk olarak duruyor.