Mısır’ın RA Araştırma Merkezi üyelerinden Dr.  Ekrem Hussam, ABD’nin Taliban ile anlaşarak Afganistan’dan çekilmesinin ardından Taliban’ın ülkenin büyük çoğunluğunda hakimiyeti sağlamasını değerlendirdi.
Hussam, son gelişmelerle Afganistan'ın bir kez daha radikal grupların toplanma alanı ve merkezi olacağını, Afganistan’daki gelişmelerden en çok etkilenecek yerin komşu ülkeler ve Avrupa olacağını belirtti.
Dr.  Ekrem Hussam, ANF'nin sorularını yanıtladı...

Taliban’ın Afganistan’ın tamamını ele geçirmesiyle bölgesel ve uluslararası endişeler var. Afganistan nereye doğru gidiyor?
Afganistan’daki durum halen net değil. Elbette Taliban siyasi bir prosedür başlatmak istiyor. Ama şimdiye kadar bu prosedür başlamamış. İktidarın değişimi ve dönüşümü üzerine birçok söz var ancak bunlar şimdiye kadar netleşmiş değil. Çünkü Afganistan’da Ahmet Şah Mesud'un oğlu Ahmet Mesud gibi Taliban iktidarını kabul etmeyen ve buna karşı savaşacaklarını belirten bazı gruplar var. Afganistan’da bu durumda olan birçok kabile de var. Bölgedeki güçlerin tutumları halen netleşmiş değil. Taliban ne kadar siyasi bir prosedür başlatıp bazı kişileri buna dahil etmek istese de engeller var. Özellikle lojistik konusunda birçok sorun ve engel var.

Taliban’ın iktidarını duyurmasının ardından elbette çok sayıda kişi Afganistan’dan çıkmak istedi. Ancak onların çıkışı şu an sorun olmuş durumda. Birçok ülkenin vatandaşı Afganistan’da bulunuyor. Afganistan’da karışık bir durum var. Böylesi büyük bir sayı nasıl çıkartılacak? Özellikle Amerikalılar 31 Ağustos’ta çıkmalarını söylemiş. Durum netleşmeden Afganistanlıların çıkması sorundur.

AVRUPA'NIN TUTUMU

G7 grubu toplantısını nasıl görüyorsunuz? Acaba batılılar Afganistan’ı Taliban’a mı teslim etti?
G7 toplantısında Avrupalılar Amerika’dan bazı ABD güçlerini geri çekmesini istedi. 31 Ağustos’a kadar çekilme bitmeyecek. Ancak Amerikalılar çekilmenin zamanında gerçekleşeceğini söyledi. Avrupalıların baskısı sonuç almadı. Elbette bu durum Afganistan’daki durumu biraz endişeli kılıyor. Amerikalılar ile Avrupalılar arasında tutumları bir olmaması konusunda ittifak var.

Taliban Afganistan’da hükümet kurarsa Avrupa ve Amerika arasında farklı bir tutum ortaya çıkacak. Çünkü Amerikalılar, Katar’da Taliban ile yaptığı görüşmelerde anlaştı. Taliban kendisi de Doha’daki anlaşmayı kabul etti. Avrupalılar ise durumu ve Taliban’ı gözlemliyor. Taliban ne kadar siyasi konuda laflar etse de siyasi katılımlara insani duruma (çocuk, kadın, insan hakları) vurgu yapsa da atacağı adımlar belirleyici olur. Avrupalıların Taliban’la ilişkileri biraz endişeli ve dikkatlidir. Çünkü El Kaide ve birçok grup eskiden Afganistan’da bulunuyordu. Şimdi de kesinlikle vardır. Avrupa, Taliban'la dikkatli bir şekilde ilişki içinde olacak. Avrupa Taliban’ın varlığının kolay kolay kabul etmeyecektir. Amerika’nın farklı görüşleri olabilir, bu da ileride açığa çıkacak.

'TALİBAN'DA BÜYÜK BİR DEĞİŞİM OLMAZ'

Birçok Taliban yetkilisi basın toplantıları yaparak ‘hak ve özgürlükten’ bahsetti. Ancak Birleşmiş Milletler, Taliban’ın birçok darbeyle birlikte özellikle sivillere karşı defalarca kez hak ihlali yaptığını belirtti. Taliban’ın 20 yıl önceki siyasetine dönme endişesi var. Nasıl bir durum ortaya çıkacak?
Taliban hareketinde büyük bir ideolojik ve düşünce değişikliği olacağına inanmıyorum. Taliban her ne kadar dünya basınına yeni bir durumun olduğunu ve kendini yenilenmiş olarak göstermek istese de Taliban’ın bu sözlerinde tam bir doğruluk payı yoktur. Çünkü Taliban’ın görüş ve fikirleri birçok görüş ve zihniyetle bağlantılıdır. Özellikle bir ‘İslami Cumhuriyetin’ kurucusu olmak istiyor. Elbette kadın ve özgürlük konusundaki görüşleri de bu çerçeveyle ortaya çıkıyor. Öyle görünüyor ki iktidar sistemini doğru buldukları İslam tarzına göre yapmak istiyorlar. Elbette bunlar çabuk çabuk değişmeyecektir. Taktik olarak bazı değişiklikler olabilir ancak Taliban’ın stratejik görüş ve zihniyet değişikliğinin olduğunu ve olacağını sanmıyorum.

Elbette Taliban bu son 20 yılda birçok şey öğrendi. Uluslararası kamuoyu karşısında bir yumuşamaya ihtiyaç olduğunu fark etti. Taktik olarak bazı şeyler yapacak. İleri süreçte uluslararası kamuoyunu hükümet kurma konusunda kanaat getirmesi için bazı şeyler yapmak isteyecek. Ancak görüş ve zihniyetinde 1996’dan 2001’e kadar olan süreçten uzak kalacağını sanmıyorum. Yani sadece taktik bir değişim olur. O da stratejik ve genel görüşlerde değil.

AFGANİSTAN'DAKİ DURUM KİMLERİ ETKİLEYECEK?

Afganistan’daki durum komşu ülkeleri ve Ortadoğu’yu nasıl etkileyecek?

Elbette Taliban’ın çıkışı bölgede büyük endişe yarattı. Tüm bölgenin güvenliği, Ortadoğu’nun güvenliği ve dünyanın birçok bölgesinin güvenliği üzerinde büyük tehlikeler ortaya çıktı. Taliban özellikle İslam bayrağı kaldıran gruplar olmak üzere radikal gruplara büyük manevi moral verdi. Elbette bu manevi destek özellikle El Kaide ve DAİŞ başta olmak üzere birçok radikal grubu harekete geçirecektir. Elbette bu Arap ve Avrupa ülkeleri başta olmak üzere dünyadaki ülkeler üzerinde güvenlik ve siyasi konularda büyük kaygı oluşturuyor.  

Taliban ilerlediği zaman Suriye’nin kuzeyindeki Ehrar El Şam hareketinin nasıl harekete geçtiğini gördük. Rusya’nın onları nasıl bombaladığını gördük. Taliban’ın desteği birçok grubun harekete geçmesi için manevi oldu. Yine Libya’daki Emsale Şeria adlı grup, Afrika’daki birçok grup, Taliban’ın Afganistan’ı almasının ardından harekete geçti.
Afganistan’daki durumdan özellikle 3 devlet çok fazla etkilenecektir. Bunlar Rusya, Çin ve İran’dır. Bu devletler Afganistan ile sınırı olan ülkelerdir. Afganistan’daki gelişmelerin bu yönde ilerlemesini istemenin en büyük amacı bölgedeki bu ülkeleri hedef almak olabilir. Körfez’deki Arap ülkeleri de Afganistan’daki durumdan uzak değil. Çünkü Afganistan bir kez daha terör merkezi haline gelebilir ve dünyanın tamamından çok sayıda radikal grup üyesini toplayabilir. Afganistan’a birçok hareket gidebilir. Yine Afganistan’ın kendisinden de birçok hareket çıkabilir. Bu da bölge ve tüm ülkeler üzerinde büyük kaygı oluşturur. Taliban’ın Afganistan’ı almasıyla birlikte Suriye’deki birçok grup harekete geçti. Cihadist hareketlerin dirilmesiyle birlikte tüm bölgede ciddi güvenlik endişeleri var.

İran tarafından Suriye’ye gelerek savaşan Afganistanlılardan bahsediyorsunuz. Bu durum Suriye’yi nasıl etkileyecek? Çünkü İranlılar çok sayıda Afganistanlıyı Suriye’ye getirip rejim saflarında savaştırmıştı.
Elbette Suriye’deki durum Afganistan’daki durumla bağlantılıdır. Yine Afganistan da Suriye’den uzak değil. Her iki ülke arasında ilişkiler var. Özellikle Afganistan’da savaşanlar Suriye’de de savaştı. Suriye’de savaşanların bir kısmı şimdi Afganistan’a dönüyor. Suriye’deki Afganların Afganistan’a döndüklerine dönük raporlar var. Amerika’nın Afganistan’dan çekildiği gibi Suriye’den de çekilme ihtimali var. Afganistan’daki durum elbette özellikle Suriye, Irak, körfez ülkelerine kadar bölgenin tamamındaki Amerika askerleri üzerinde etkili olacaktır. Bazı devletler şu an Afganistan’daki durumu ciddi bir şekilde takip ediyor. Amerika nasıl Afganistan’dan çekildiyse bu bölgelerden de çekilir endişesi var.  Özellikle de Suriye’den. Afganistan’daki çekilmeyle birlikte Amerika’nın Suriye ve birçok bölgeden çekileceği düşüncesi oldu. Çok yakın olmasa da bir çekilme bekleniyor.
Rusya ve Amerika arasında bir seviyeye kadar bazı uzlaşmalar var. Çünkü son dönemlerde olan hareketlenmeler bölge ve uluslararası alanda nasıl bir Ürdüni hareketin geliştiğini gördük. Suriye’de çözüm inisiyatif geliştirecektir. Amerika, İsrail ve Rusya’nın desteğiyle yeni bir Suriye oluşturmak ve Suriye’yi Arap Birliğine geri döndürmek istiyor. Bunun için Suriye rejimi ile muhalifler arasındaki gerginlikleri ve krizi nasıl azaltabilme üzerinde çalışılıyor. Suriye’nin kuzeyinde de rejim ile terör grupları arasındaki krizi azaltmak istiyorlar.

'TALİBAN DA TÜRKİYE'Yİ KULLANMAK İSTEYECEK'

Erdoğan özellikle Kabil Havaalanı'nı kullanarak Taliban yönetimini tanıma hazırlığı yaptığını belirtti. Katar ve Türkiye’nin Taliban'la ilişkileri birbirinden ayrı tutulmuyor. Taliban’ın Katar’da diplomatik bir temsilcisi vardı. Bu çerçevede Amerika Taliban’la ilişki kurdu. Acaba Kabil Havalimanı başta olmak üzere önümüzde süreçte Katar, Türkiye ve Taliban ne yapacaktır?
Türkiye Afganistan’ın güvenliği için rol oynama isteği var dese de özellikle Afganistan Havalimanı’nı elinde tutma, orada gücünü bulundurma isteği var. Ancak Afganistan’da ortaya çıkan reaksiyon özellikle Taliban hareketi Türkiye’ye hiçbir rol vermek istemediği gibi görünmek istiyor. Türk askerlerinin Afganistan’daki varlığını onaylamıyor. Elbette bu durum Türkler için bir şoktu. Onlar Taliban’ın her istediklerini ve söylemlerini onaylayacağını bekliyordu. Her ne kadar Türkler güçlerinin Afganistan sokaklarına girmediğini, sadece lojistik ve destek için orada olduklarını söylese de öyle görünüyor ki Taliban ABD askeri varlığı bittiği sürede Amerika çıkarları için NATO içerisinde yer alan Türk askerlerinin varlığını da kabul etmez. Yani Taliban, Türklerin varlığı kabul ederse Amerika’nın hep olacağı anlamına geliyor. Çünkü NATO içerisinde ve Amerika ile hareket ediyor. Taliban bu çerçevede Türk askerlerinin varlığını kabul etmedi. Ancak Türkiye’nin birçok iletişim kanalı var. Özellikle Katar ile olan ilişkileri bazı gelişmelere neden olabilir. Türkiye ile Katar arasında dünyadaki stratejik konularda ortak hareket etme var. Türkiye Taliban için Katar'la olan ilişki kanalını kullanabilir. Çünkü Katar’ın Taliban yönetimiyle iyi ilişkileri var. Onların siyasi temsilcilerini uzun süre Katar’da yaşattılar. 3 yıl Doha’da kalan siyasi kurum yöneticisinin Afganistan başkanı olması öngörülüyor. Türkiye, bir rolünün olması için Katar yoluyla bu yönetimle ilişkilerini kurabilir.

Türkiye, Katar üzerinden ilişki kurmak istese Taliban’ın da Türkiye’den istekleri olacak ve Taliban Türkiye’yi kullanmak isteyecektir.
 
'90’lı yıllarda Arap gençleri ‘mücahitlik’ adıyla Taliban’a katılıyordu. Acaba böyle bir durum tekrarlanacak mı?
Afganistan’ın tüm cihadist grupların merkezi ve kaynağı olmasıyla gidiş gelişler olabilir. Ancak bu gruplar ile Taliban arasında sorunların olması da beklenebilir. Çünkü Taliban iktidara geçip devleti yönetirse uluslararası alanda meşruluğunun olması için bazı adımlar atması gerekir. Bu onun diğer gruplarla karşı karşıya gelmesi demektir.

Amerikalıların görüşlerinde iki şey öne çıkıyor. Bazıları Afganistan yüzünden Biden’ın istifa edeceğini söylüyor. Bazıları da Biden’ın yanında. Siz bu durumu nasıl görüyorsunuz?
ABD askerlerinin Afganistan’dan çekilmesi konusunda Amerika içerisinde çok parçalı ve değişken bir durum görmüyorum. Çünkü Afganistan’da yaşanan süreçte birçok ABD yönetimi değişti. Hiçbir yönetim de bu durumu çözüme ulaştıramadı. Elbette Biden’ın çekilme kararı Amerika’nın stratejisini tamamlamadır. Bu strateji Obama yönetiminden bu yana çizilmiş. Trump bir çözüm bulmak istedi ancak sonunda o da çekilme kararını onaylamıştı ama uygulayamadı. Biden ABD’deki temel kurumlarla bu kararı aldı ve ardından onayladı. Şimdi de uygulanıyor. Tabii farklı bazı görüşler ortaya çıkabilir. Basın üzerinde de bazı uzmanlar, bu durumu onaylamaz. Ancak çekilmeye karşı çıkanlar diğer görüşlere göre azdır ve başa geçmez. ABD’nin Afganistan’dan çekilmesi için toplu bir karar var. ABD güçlerini Afganistan’dan uzak tutmak istediler. Çünkü Amerika Afganistan’da iki trilyondan fazla para harcadı. Sonuç olarak da gözle görülebilir çok bir gelişme de kaydetmedi.

Avrupa bu durum karşısında nasıl bir tutum alacak?
Avrupa da Afganistan’da yaşananlardan en çok etkilenenlerden olacak. Çünkü Avrupa coğrafi olarak Afganistan’dan çok uzak değildir. Avrupa her zaman Ortadoğu’daki sorun ve çatışmalardan etkileniyor. Suriye’deki durumun Avrupa’yı nasıl etkilediğini gördük. Milyonlarca kişi Avrupa’ya gitti. Elbette bu Avrupa için büyük siyasi ve güvenlik sorunları oluşturuyor. Şimdi görüyoruz ki Avrupa’da Afganistan’dan gelen göçmenleri karşılama konusunda ortak bir tutum var. Türkiye açıkça Afganistan’dan bir miktar göçmeni karşılayacağını söylüyor. Ancak kanaatimce Türkiye bir kez daha göçmen kartını Avrupa’ya karşı kullanmak istiyor. Suriyeli göçmenleri nasıl Avrupa’ya karşı kullandıysa Afganistanlı göçmenleri de Avrupa’ya karşı koz olarak kullanmak istiyor. Hem para alarak ekonomisini düzeltecek hem de birçok siyasi görüşünü Avrupa’ya kabullendirecek. Avrupa bu konuda çok etkilenecek. Afganistan’da olanlar Asya, Rusya ve Çin bölgelerine kadar etkide bulunacak. Yani birçok ülkenin güvenliği direkt etkileniyor.