Özgürlük İçin Hukukçular Derneği (ÖHD), Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı (TOHAV), İnsan Hakları Derneği (İHD) ile Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), Türk devletinin “İmralı’da ihlal yok” savunmasına tepki gösterdi.

Örgütler, Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan ile tutsaklar Hayati Kaytan, Emin Gurban ve Civan Boltan hakkında verilen “ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası” ile ilgili 26 Temmuz’da Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne başvurmuştu.

Sivil toplum örgütleri insan hakları ve hukuk örgütlerinin başvurusunda, müebbet hapis cezasına dair Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) verdiği ihlal kararlarını hatırlatarak, bu durumun acil gündeme alınmasını istemişti.

Başvuruya 7 Eylül’de cevap veren Türk hükümeti, 2009’dan bu yana İmralı’da ihlal olmadığını öne sürdü.

KOŞULLU SALIVERME HAKKI TANINMIYOR

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne verilen savunmada Abdullah Öcalan ve diğer tutsakların tahliye imkanını gündeme getiren “umut hakkı” ve “ağırlaştırılmış müebbet cezası hakkında yasada değişiklik” yapılmasına ilişkin öneri ve tespitler ise görmezden gelindi.

Türk devletinin iddialarına karşılık hak örgütleri Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne gönderdiği yanıtta, "Hükümet, cevaplarında STK’lerin bildiriminde belirtilen hususlara dair hiçbir somut cevap vermemiştir. Yanıltıcı bir şekilde, Türkiye hukuk sisteminde müebbet ve ağırlaştırılmış müebbet hapis cezaları bakımından koşullu salıvermenin imkan dahilinde olduğu belirtilmiş ve İmralı Hapishane koşullarının 3. maddenin ihlali niteliği taşımadığı iddia edilmiştir" dedi.

Hak örgütleri, Abdullah Öcalan, Kaytan, Gurban ve Boltan'ın da aralarında bulunduğu yüzlerce kişinin "Hukuken veya fiilen koşullu salıverilme imkanı olmaksızın ölünceye kadar cezaevinde tutulacakları bir infaz rejimine" tabi olduğunu vurguladı.

Başvurucular, Abdullah Öcalan, Kaytan, Gurban ve Boltan'ın ağırlaştırılmış müebbet hapis cezaları nedeniyle ölünceye kadar cezaevinde tutulacağına dikkat çekerken, Türkiye hukuk sisteminin, bu durumda olan tutukluların koşullu salıverme hakkı tanımadığını belirtti.  

UMUT HAKKI

ÖHD, TOHAV, İHD ve TİHV, Türkiye'nin Komite’ye sunduğu cevaplarda “umut hakkına” değinmekten kaçındığına işaret etti.

Her dört örgüt, "Türkiye hukuk sisteminde esasen müebbet hapis cezası ile ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarının infazının hükümlünün hayatı boyunca devam etmediğini dile getirmektedir. Ancak 26.07.2021 tarihli bildirimimizde detaylı olarak ifade ettiğimiz gibi, hukuk siteminde, başvurucuların durumunda olduğu gibi, bunun önemli istisnaları mevcuttur" dedi.  

"Terörle Mücadele Kanunu" kapsamında verilen cezaları örnek gösteren başvurucu örgütler şunları ifade etti: "Türkiye hukukunda bazı durumlarda -tartışmasız bir şekilde ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükmünün infazının ölünceye değin devam edeceği düzenlenmiştir. Dolayısıyla Türkiye hukuku, bu kategorik koşullu salıverilme yasakları ve istisnaları nedeniyle umut hakkının 'cezanın hukuken indirilebilir olması' şartı ile uyumlu değildir."

İHLAL KARARLARI

Başvuruda, AİHM'in müebbet hapis cezasına dair verdiği ihlal kararları da hatırlatıldı:  "AİHM tarafından Öcalan v. Türkiye (2) kararında ve bildirime konu diğer kararlarda tam olarak bu nedenle Türkiye hukukunda bazı durumlarda müebbet hapis cezasının hukuken indirilebilir olmamasını Sözleşme’nin ihlali olarak değerlendirmiştir. Her ne kadar cevaplarında Hükümet, Cumhurbaşkanının cezayı kaldırma-hafifletme yetkisinden bahsetmişse de, Öcalan v. Türkiye (2) kararında AİHM, Cumhurbaşkanı’nın bu yetkisinin veya af uygulamasının, cezanın hukuken indirilebilir olması şartını sağlamadığını tespit etmiştir.”

Kaytan, Gurban ve Boltan kararlarında da AİHM'in Öcalan kararındaki tespitlerini tekrarladığını aktaran başvurucular, AİHM’in ihlal kararı tespiti ettiği bu durumun ortadan kaldırılması, Türkiye tarafından gerekli yasal ve uygulama değişikliklerinin ivedilikle yapılması gerektiğine vurgu yaptı.

KOŞULLU SALIVERİLME SÜRELERİ

Müebbet veya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarına çarptırılan tutsaklar bakımından uygulanan "koşullu salıverilme süreleri"nin teşkil ettiği soruna işaret eden örgütler, koşullu salıverilmede 25 yıllık infaz sürecinin geçmesinin kabul edildiği ancak birçok ülkede bu sürenin daha az olarak belirlendiğini vurguladı.

Başvurucular, birden fazla ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verilen kişilerin 36 yıl ya da 40 yıla kadar cezaevlerinde kaldığını belirterek, şunları ekledi:

"Esasen Türkiye kanun koyucusunun bu şekilde birden fazla suçtan mahkûmiyet, örgütlü yapı dâhilinde suç işleme ve mükerrirlik durumlarında koşullu salıverilmenin gerçekleşebilmesi için süreleri arttırdığı görülmektedir. Bu sürelerin, mukayeseli hukukta ilk değerlendirme için kabul edilen 25 yılın bir hayli üzerinde olduğu açıktır. Keza 36 veya 40 yıl bir süre boyunca infaz kurumunda kalan bir kişinin resosyalizasyonun gerçekleşmesi de gerçekçi değildir.”

TECRİT DERİNLEŞİYOR

Örgütler şöyle devam etti: "Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasının infazında güvenlik ve izolasyon temel anlayış olup resosyalizasyon düşüncesi ise kenara itilmiştir. Bu katı infaz rejiminin hükümlülere resosyalizasyon imkanı tanıması bir hayli güçtür. Müebbet hapis cezası hükümlülerine ilişkin infaz rejiminde amaç, bu hükümlülerin özel kurumlarda ya da infaz kurumlarının özel bölümlerinde farklı ve ağırlaştırılmış statüde bir infaz rejimine tabi olmalarından ziyade, mümkün olduğunca diğer mahkûmların infaz rejimi ile uyumlulaştırmak olmalıdır."

"Türkiye hukuk sisteminde cezanın indirilmesi hususundaki ana kurum koşullu salıverilmedir” diyen örgütler, şunları belirtti:  “Bu nedenledir ki koşullu salıverilmeye dair getirilen her değişiklik dolaylı şekilde umut hakkına yönelik tartışmaları da etkilemektedir. Türkiye hukukunda koşullu salıverilme, yalnızca süreler bakımından değil, bu kuruma yönelik bakış açısı ve uygulama itibariyle de umut hakkının gereklerinden uzaktır.”

CEZAEVİ KOŞULLARI

"İmralı Hapishanesi Koşullarına Dair" bölümde cezaevi ve Abdullah Öcalan'ın tutukluluk koşulları anlatıldı.

Abdullah Öcalan’ın 15 Şubat 1999'dan bu yana izolasyonda olduğunu hatırlatan başvurucular, Kürt Halk Önderi’nin 2019 yılında sadece 5 avukat görüşmesi gerçekleştirdiği, 7 Ağustos 2019'dan sonra yasakların devam ettiğini belirtti.

Hak örgütlerinin yanıtında şu ifadeler yer aldı: "İmralı Hapishanesi’nde uygulanan bu ağır tecrit hali Türkiye Hükümeti’nin de referans gösterdiği CPT’nin 6-7 Mayıs 2019 tarihli ziyaretine dair 5 Ağustos 2020 tarihinde yayımlanmış olan raporuna da yansımış bulunmaktadır. Raporda birçok ihlal tespiti yer alırken avukat ve aile görüşmesi ile ilgili olarak 'CPT, Türk makamlarını İmralı Hapishanesindeki tüm mahkûmların, istedikleri takdirde, yakınlarından ve avukatlarından etkili bir şekilde ziyaret alabilmelerini sağlamak için gerekli adımları atmaya çağırıyor. Bu amaçla, 'disiplin' nedenleriyle aile ziyaretlerini yasaklama uygulamasına son verilmelidir. Ayrıca Komite, Türk makamlarından İmralı Hapishanesinde tutuklu bulunan tüm mahkûmların aile üyeleri ve avukat ziyaretleri hakkında aylık olarak açıklama yapmalarını talep etmektedir' ifadeleri yer almaktadır."

CPT raporunda Türkiye'ye "ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılan mahpuslara uygulanan tutukluluk rejimini revize et" çağrısını da hatırlatan örgütler,  "AİHM, 18.03.2014 tarihli kararında başvurucuya karşı uygulanan katı tecrit ve sosyal izolasyonun Sözleşme’nin 3. maddesine aykırı olduğunu tespit etmiştir. Bu tespit ışığında, Türkiye Hükümeti tarafından, kararın bu yönünün uygulanmış olduğundan bahsedebilmek için, Mahkemenin kararda işaret ettiği tecrit ve sosyal izolasyon koşullarının ortadan kaldırılması ve değişmesi gerekir" diye kaydetti.

Örgütlerin yanıtında şu tespit ve öneriler yer aldı:

TESPİTLER

"* Türkiye Hükümeti halen Komite’ye Kaytan v. Türkiye, Gurban v. Türkiye ve Boltan v. Türkiye kararlarına dair Eylem Planı sunmamıştır. Bu eksikliğin giderilmesi gerekmektedir.

* Türkiye Hükümeti’nin avukatlara ve STK’lara verdiği cevaplar soruna çözüm bulmaktan uzak, mevcut durumda herhangi bir koşullu salıverilme yasağını ortadan kaldırılacak bir plan, ihlallere son vermek ve devam eden ihlalleri durdurmak için yasal değişiklikler ya da önemli önlemleri içermemektedir.

* 7242 sayılı Kanun ile İnfaz Kanunu’nun 89. maddesinde yapılan değişiklik, ağırlaştırılmış müebbet yönünden koşullu salıverilme imkanı içermemektedir. Süreli hapis cezalarına dair yapılan değişikte ise AİHM kararlarının aksine usuli güvencelerin yetersizliği ilk göze çarpan sorunlardır.

* Anayasa Mahkemesi umut hakkı konusunda meseleyi esastan gündeme alan bir karar vermemiştir.

* Komite önünde denetim sürecinde bulunan soruna dair veri ve istatistiki bilgiye erişimin ülkedeki resmi makamlar tarafından paylaşılmadığı sürece mümkün olmadığı, bu rakamların kamuoyu ile paylaşılmasından ve ilgili STK’lara verilmesinden imtina edilmesi nedeniyle Türkiye’den ağırlaştırılmış müebbet hapis cezaları konusunda veri talep edilmesi tablonun görülmesi açısından zorunluluktur.

* İmralı Hapishanesinde başvuruculardan Abdullah Öcalan hakkında uygulanan ve AİHM’in ihlal kararı verdiği tecrit ve sosyal izolasyon ağırlaştırılarak devam etmekle kararın uygulanması için bu konuda da Komite tarafından adım atılması gerekmektedir."

TAVSİYELER

"* Komite’nizin, Öcalan(2), Gurban, Kaytan ve Boltan grup kararlarının uyglanmasının denetimi sürecini etkin ve açık biçimde yürütmeye ve gündeminde tutmaya devam etmesini,

* Türkiye Hükümeti tarafından Öcalan/Türkiye (2) kararı bakımından 2015’te sunulan Eylem Planı ve Öcalan, Kaytan, Gurban ve Boltan grubu için 07.10.2021’de sunduğu Eylem Planının gözden geçirilerek koşullu salıverme imkânı olmadan hayat boyu infaz rejimine tabi ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarında AİHM kararına uygun yasal ve uygulama değişikliklerinin yapılması için girişimde bulunulmasını,

* Komite’nin, Türkiye Hükümeti’nden tüm dava grubu için istatistiki bilgi istenilmesini, 'ülkede kaç kişinin ağırlaştırılmış müebbet mahkûmu olduğu, yıllara göre kaç kişinin bu cezaya çarptırıldığı, ilgili hükümlerin hangi yıllarda kesinleştiği, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan kişilerin kaç yıldır cezaevinde tutuldukları'nı içerecek şekilde bilgi verilmesinin talep edilmesini,

* AİHM kararlarında belirtilen ilkeler uyarınca Türkiye Hukuku’nda herhangi bir ayrım gözetilmeksizin, belirli suçlar bakımından kategorik koşullu salıverilme yasaklarına dair hükümlerin ilga edilmesinin istenilmesini ve ihlalin kaynağı olan kanunların değiştirilmesini gerektiren genel önlemleri almaya çağrılmasını,

* Başvuruculardan Abdullah Öcalan hakkında İmralı Hapishanesinde uygulana gelen ve AİHM’in ihlal kararı verdiği tecrit ve sosyal izolasyona kararda yapılan tespitlere uygun bir şekilde son verilmesi için girişimde bulunulmasını talep ediyoruz.”