Kürdistan'daki cezaevlerinde hak ihlalleri

ÖHD ve TUAY-DER tarafından Kürt kentlerindeki cezaevlerinde yaşanan hak ihlalleri raporlaştırıldı.

Özgürlük için Hukukçular Derneği (ÖHD) ve Tutuklu Aileleri ile Dayanışma Derneği (TUAY-DER), cezaevlerinde yaşanan hak ihlallerini raporlaştırdı. Eylül, Ekim ve Kasım aylarını kapsayan rapor, Diyarbakır Kampüs Cezaevleri, Elazığ Kampüs Cezaevleri, Malatya, Elbistan, Şırnak, Mardin, Urfa, Erzincan, Antep cezaevlerinde kalan tutuklular ve cezaevi yönetimleriyle gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda hazırlandı.

Elde edilen veriler, Diyarbakır Kampüs Cezaevi önünde düzenlenen basın açıklamasıyla kamuoyuna duyuruldu. Toplantıya Halkların Demokratik Partisi (HDP) Amed milletvekilleri Remziye Tosun ve Dersim Dağ, ÖHD Eşbaşkanı Bünyamin Şeker, MEBYA-DER, MED TUHAD-FED, 78'liler Derneği ile tutsak ailelerinin yakınları katıldı.

'İHLALLER YOĞUN ŞEKİLDE ARTTI'

Raporu paylaşan ÖHD Yöneticisi Muhitttin Muğuç, mahpuslar ile yaptıkları görüşmeler sonucunda cezaevinde hak ihlallerinin yoğun bir şekilde arttığını söyledi.

Cezaevinde yaşanan hak ihlallerine ilişkin açıklanan raporda şu bilgilere yer verildi:

İşkence ve Kötü Muamele:

"* Diyarbakır Kadın Kapalı Hapishanesi’nde mahpuslara uzun zamandır çift kelepçe uygulamasının dayatıldığı,

* Mardin E Tipi Kapalı Hapishanesi’nde karantina sürecinde olan mahpuslara infaz koruma memurlarının sistematik psikolojik şiddet uygulandığı,

* Urfa 2 Nolu T Tipi Hapishanesi’nde bulunan Suriyeli mahpusların Türkiyeli mahpuslardan özellikle izole edildiği ve infaz koruma memurları tarafından sürekli ve sistematik olarak kaba dayak vb. işkencelere maruz kaldığı,

* Elazığ Kadın Kapalı Hapishanesi’nde 4 mahpusun, havalandırma kapısının erken kapatılması nedeniyle infaz korumalarıyla tartışması sonrası, infaz koruma memurları tarafından kaba dayak şeklinde işkenceye maruz kaldığı,

* Şırnak T Tipi Kapalı Hapishanesi’nden 25.09.2020 tarihinde sevki gerçekleşen mahpus Musa Kültür’in arkadaşlarıyla vedalaşmak istemesi üzerine, mahpusların sürgün etmekle tehdit edildiği, öğrenilmiştir."

İMRALI TECRİDİ

Raporda, Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’a ve İmralı adasında kalan diğer mahpuslara yönelik tecrit uygulamasının devam ettiği belirtildi. İmralı’da avukat ve aile görüş hakkının tamamen ortadan kaldırıldığına dikkat çekilen raporda, “Derneklerimiz ve birçok STÖ ‘Ada’da kalanların sağlık durumundan endişe duyduklarını’ defalarca kez belirtmiştir. İmralı tecridine paralel olarak 3 kişinin ya da tek kişinin kalmasına olanak sağlayan F tipi hücreler, şehirlerden uzak kampüs tipi hapishaneler, mahpusların ailelerinden çok uzak yerlere sürgün edilmesi tabloyu açıkça gözler önüne sermektedir. Söz konusu hapishanelerde sosyal izolasyon çok yoğun olarak yaşanmaktadır. Sınırlı sayıda kişiyle, çok küçük boyuttaki hücrelerde yaşayan mahpusların psikolojik ve fiziksel olarak sorunlar yaşamaları kaçınılmazdır" denildi.

Raporda şunlar da ifade edildi:

* Mahpusların direnişi sonucu elde edilen 10 saatlik görüşme hakkının kullanımı şu an ciddi oranda engellenmektedir. Yapılan ziyaretlerde pandemi öncesinde dahi Kürt illerindeki hiçbir hapishanede farklı hücrelerden/koğuşlardan mahpusların haftada10 saat havalandırmada bir araya gelmesine izin verilmediği tespit edilmiştir.

* Pandemi sonrası ise tüm hapishanelerde havalandırmada bir araya gelme, sosyal etkinlik vb. etkinlikler tamamen yasaklanmıştır.

* Siverek T Tipi Kapalı Hapishanesi’nde ise OHAL’den bu yana mahpusların spor hakkını kullanamadıkları öğrenilmiştir” ifadelerine yer verildi.

SAĞLIK

Sağlık hakkına erişim konusundaki sıkıntıların halen devam ettiği tespitine yer verilen raporda, sağlık alanında yaşanan ihlaller şu şekilde sıralandı:

“* Diyarbakır Kadın Kapalı Hapishanesi’nde mahpusların hastalıkları nedeniyle sevk taleplerinin reddedilmediği ancak tüm sevk taleplerinin psikiyatri kliniğine sevk edilerek gerçekleştirildiği kalp sorunu olan bir mahpusun dahi tedavi edilmeden psikiyatri kliniğine sevk edildiği öğrenilmiştir.

* Diyarbakır Kadın Kapalı Hapishanesi’nde hasta mahpus Semire Direkçi’nin ameliyatının Covid-19 gerekçesiyle yapılmaması nedeniyle aşırı kilo kaybı olduğu ve 46 kiloya düştüğü ve sağlık durumunun kötüye gittiği belirtilmiştir.

* Diyarbakır 1 Nolu Yüksek Güvenlikli Hapishanesi’nde bel fıtığı rahatsızlığı bulunan hasta mahpusların doktor raporu bulunmasına rağmen oturma simidi ve bel korselerinin hapishane idaresince içerisinde delici ve kesici madde taşınabilir gerekçesi ile verilmediği öğrenilmiştir.

* Diyarbakır 2 Nolu Yüksek Güvenlikli Hapishanesi’nde mahpusların hastalıklarına ilişkin raporlarının bulunmasın ve hasta mahpusların eski raporlarının geçerli olduğuna dair yayınlanan cumhurbaşkanı kararnamesi olmasına rağmen tamamen keyfi bir tutumla hasta mahpuslara yeni raporlar aldırmak için hastaneye götürülmek istendiği öğrenilmiştir.

* Mardin E Tipi Kapalı Hapishanesi’nde İlhan DAYAN adlı mahpus; kendisinin yoğun diş rahatsızlıkları bulunduğunu, ilaç kullanması gerektiğini, bu anlamda kendisinin muayene edilip ilacının verilmesi talebinin olduğunu ancak hiçbir talebine cevap alamadığını, revire çıkarılmadığını ve ilacının da temin edilmediğini belirtmiştir. Hapishane hekimlerinin/sağlık çalışanlarının mahpusun sağlığı ile ilgili şikâyetlerini revirden değil dilekçelerden takip ettiklerini ve muayeneleri ise koğuşların kapı mazgallarından yaptığını belirtmiştir.

* Mardin E Tipi Kapalı Hapishanesi’nde hastalık belirtisi olmasına rağmen hiçbir koğuşa test yapılmadığı; mahpusların hapishane idaresi tarafından sadece karantinaya alındığı öğrenildi.

* Urfa 2 Nolu T Tipi Hapishanesi’nde iki koğuşta pozitif vakaların olması nedeniyle koğuşların karantinaya alındığını ancak kimlerin pozitif olduğu konusunda hapishane idaresinin aileleri ve diğer mahpusları bilgilendirmediği aktarılmıştır.

* Elazığ Kadın Kapalı Hapishanesi’nde hastalık belirtisi olmasına rağmen hiçbir koğuşa test yapılmadığı öğrenilmiştir.

* Urfa 1 ve 2 Nolu T Tipi Hapishanelerinde pandemi gerekçesiyle hastane sevklerinin durdurulduğu öğrenilmiştir.

* Urfa 2 Nolu T Tipi Hapishanesi’nde kadın mahpuslar; menstrüasyon döneminde kullanmak için hijyenik pede ulaşmakta sorun yaşadıklarını, özellikle ilk hapishaneye geldikleri zaman regl olan kadın mahpuslar yanlarında herhangi bir eşya olmadığında dahi hapishane idaresince hijyenik ped ihtiyaçlarının karşılanmadığını aktarmışlarıdır.

* Antep H Tipi, Şırnak T Tipive Elazığ Kadın Kapalı Hapishanelerinde mahpusların revire çıkması pandemi sebebiyle kısıtlanmıştır.

* Erzincan T Tipi, Elazığ Kadın, Şırnak T Tipi ve Elazığ 1 No’lu Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanelerinde pandemi sebebiyle mahpusların hastane sevklerinde sorunlar yaşandığı ve hasta mahpusların tedavisinin aksadığı öğrenilmiştir.

* Elazığ 2 Nolu Yüksek Güvenlikli Hapishanesi’nde mahpuslarla yapılan görüşmeler sırasında epilepsi hastası Yalçın KESKİN isimli mahpusun tek kişilik hücrede tutulduğu, mahpusun dönemsel olarak epilepsi nöbetleri geçirebildiği, bu nöbetler esnasında yanında kendisine refakat edecek ve ilgili tedbirleri alacak kimsenin bulunmadığı öğrenilmiştir.

* Şırnak T Tipi Kapalı Hapishanesi’nden 25.09.2020 tarihinde gerçekleşen sevkler esnasında işkence ve kötü muamele gören mahpusların revire çıkma talepleri reddedilmiştir. Kronik hasta mahpus olan Necmettin Ormanlı ve Yahya Altun’un tansiyon hastalığı nedeniyle almak istedikleri tansiyon ölçme cihazının temin edilemediği paylaşılmıştır.”
SALGIN: VAKALAR, KISITLAMALAR
Raporda, hapishanelerde Covid-19 vakaları, yetersizlikler ve kısıtlamalar şöyle sıralandı:
* Diyarbakır D Tipi Kapalı Hapishanesi’nde bulunan mahpuslardan alınan beyanlara göre; 16 mahpus ile birlikte Hapishane müdürü, 20 İnfaz Koruma Memuru ve 15 askerin Covid-19 testinin pozitif çıktığı belirtilmiştir. Ayrıca görüşme gerçekleştirilen mahpuslardan bir kısmının Covid -19 testi pozitif çıkan mahpuslarla temaslı olması sebebiyle karantina sürecinin devam ettiği öğrenilmiştir.

* Diyarbakır 2 Nolu Yüksek Güvenlikli ile Şanlıurfa 1 ve 2 Nolu T Tipi Hapishanelerinde 14 günlük karantina süreci biten mahpusların odalara/koğuşlara geçişlerine dair uygulamada tamamen keyfi hareket edildiği öğrenilmiştir.

* Mardin E Tipi Kapalı Hapishanesi’nde hijyen koşullarının sağlanmadığı, hijyen eşyalarını mahpusların yüksek fiyatlarla kantinden temin edebildikleri, hapishanede suyun kota ile verildiği, sabah ve akşam 45 dakika verildiği, bazı günler koğuşlara hiç su verilmediği öğrenilmiştir.

* Urfa 1 ve 2 Nolu T Tipi, Antep H Tipi, Şırnak T Tipi, Elazığ 2 Nolu Yüksek Güvenlikli ile Elazığ Kadın Kapalı, Malatya E Tipi ve Erzincan T Tipi Kapalı Hapishanelerinde hijyen koşullarının sağlanmadığı, hijyen eşyalarını mahpusların yüksek fiyatlarla kantinden temin edebildikleri ve Şanlıurfa 1 ve 2 Nolu T Tipi Hapishanelerinde suyun kota ile verildiği öğrenilmiştir.

* Elbistan E Tipi Kapalı Hapishanesi’nde (eldiven, maske, dezenfektan, deterjan vb.) pandemi başladığı sürede ilk zamanlarda 2 hafta boyunca verildiğini, sonra malzemelerin verilmediğini, 2 aydır temizlik eşyalarının hiç verilmediğini, temizlik eşyalarını ancak aile getirince verdiklerini, bu halde bile eşyaların bekletilerek verildiğini aktarmışlardır.

* Şırnak T Tipi Kapalı Hapishanesi’nde mahpuslar; 1 yıldır su problemi yaşandığını, suyun bazen tamamen kesildiğini ya da kısıtlandığını, kendilerine haftada 2 gün 1’er saat sıcak su verildiğini odadakilerin sayıca (9, 16, 17 vd.) çok olmasından kaynaklı bazen duş dahi alınamadığını aktarmışlardır.

* Mardin E Tipi Kapalı ve Şanlıurfa 1 Nolu T Tipi Hapishanelerinde karantina odalarında dahi hijyen koşullarının sağlanmadığı öğrenilmiştir.

* Erzincan T Tipi Kapalı Hapishanesi’nde her ay için kişi başı sadece bir tane maske verildiği, mahpusların kendilerinin de maske temin etmelerine izin verilmediği ve Covid-19 pozitif olanlarla diğer mahpusların aynı havalandırmayı kullandıkları, hapishane idaresinin bu duruma dair bir önlem almadığı öğrenilmiştir.

* Elazığ 2 Nolu Yüksek Güvenlikli Hapishanesi’nde yapılan görüşmeler esnasında, hapishanede bulunan 3 mahpusun Covid-19 testinin pozitif çıktığı öğrenilmiştir.

* Elbistan E Tipi Kapalı Hapishanesi’nde görüştüğümüz mahpuslar; bir koğuşta 16, bir diğerinde 15 mahpus olmak üzere toplam 31 mahpusun Covid-19 virüsüne yakalandığını belirtmişlerdir. İlk olarak iki mahpusun Covid-19 belirtisi gösterdiklerini, ancak bu mahpusların karantinaya alınmadıklarını, koğuşlarda kalmaya devam ettiğini bu sebeple de tüm mahpuslara virüsün bulaştığını beyan etmişlerdir.

* Bütün hapishanelerde sohbet, hobi vb. sosyal-kültürel etkinlikler pandemi gerekçesiyle tamamen kısıtlanmıştır."

İHLALLER

Raporda, adil yargılanma hakkının önemli bir parçası olan savunma hakkının uluslararası standartlara uygun olarak yasalarda garanti altına alındığı hatırlatılarak, salgın dolayısıyla avukat görüşlerine çeşitli kısıtlamalar getirildiği kaydedildi.

Raporda, ziyaret, telefon ve mektuplaşma, yayın ve haberleşme haklarının da ihlal edildiği vurgulandı.
Son dönemde mahpusların sosyal yaşamlarını, iletişim haklarını engelleyecek birçok el koyma olayının yaşandığı tespitine de yer verildi.

Raporda, disiplin cezalarının da yaygınlaştığı kaydedildi.

YAPILMASI GEREKENLER

Raporda, yapılması gerekenler şu şekilde sıralandı:

“* Hapishanelerde mahpuslara yönelik hukuka aykırı tutum ve davranışta bulunan görevlileri hakkında etkin soruşturma mekanizmaları işletilmelidir.

* Hapishanelerde mahpusların mahremiyet hakkına saygı duyulmalı; kadın mahpusların özgün sorunları için özen gösterilmelidir.

* Ağır hasta mahpusların salgın hastalık durumunda ciddi risk grubunda bulunması nedeniyle serbest bırakılarak infazlarının ertelenmeli, tutuklu olanlar serbest bırakılmalıdır. Hasta mahpusların değerlendirilmeleri her koşulda sadece klinik yaklaşım ile değerlendirilmeli, alıkonulmasının uygun olmadığına dair tıbbi raporları olan mahpuslar ivedilikle salıverilmelidir. İnfaz Kanunun 16. Maddesi hasta mahpusların ihtiyacı doğrultusunda değiştirilmelidir.

* Virüsün özellikle 60 yaş üstü kişilerde ölümcül etkisi göz önünde bulundurularak 60 yaş üstü mahpusların tedbiren serbest bırakılarak infazlarının ertelenmesini, tutuklu olanların serbest bırakılmalıdır.

* Hamile ve çocuklu kadınların, çocuğun üstün yararı ilkesi gözetilerek serbest bırakılmalı veya infazlarının ertelenmelidir.

* Mahpusların yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenmesi sağlanmalı, vitamin takviyesi yapılmalıdır.

* Sağlık çalışanları başta olmak üzere mahpuslarla temas eden tüm çalışanlara koruyucu giysi ve malzeme temin edilmeli, özellikle risk grubunda olan çalışanlar başta olmak üzere tüm hapishane çalışanları için çalışma koşullarını da kapsayacak şekilde gerekli önlemleri alınmalıdır.
* Hapishanelerde düzenli ve yeterli sayıda sağlık personelinin bulunması (sayının arttırılması) sağlanmalıdır.

* Tüm mahpuslar, hapishane çalışanı ve mahpus yakınlarından olası belirtiler gösteren kişilerin testlerinin hızlı ve güvenilir şekilde yapılabilmesi için gerekli önlemlerin alınmalıdır.

* Mahpusların sağlık kurumlarına ve hastanelere ring araçlarıyla değil; daha hijyenik ve sağlığa uygun araçlarla taşınması sağlanmalıdır.

*Aile ve avukat görüşlerin yapıldığı alanlarda mahpusların görüş haklarını ihlal etmeyecek şekilde hızla önlemlerin artırılmalı ve alanların sıklıkla dezenfekte edilmeli, mahpusların yakınlarıyla haberleşebilmesi için imkanlar artırılmalıdır.”