Tekçiliğin çoklu zulüm sahnesi: Cezaevleri

Cezaevlerini, devletin muhalifleri ezme, sindirme, teslim alma ve bu tabloyla toplumu da tepkisiz kılma aracı olarak kullanan Türk devleti, son yıllarında bu geleneği hiç olmadığı kadar sertleştirdi. 

OHAL, 17 Temmuz’da kaldırılsa da Türk cezaevlerinde kalıcılaştırıldı. Tek adamın, tekçi rejiminin kendisini katı bir şekilde dayattığı cezaevlerinde elbiseden traşa, yapı mimarisinden cezalandırma keyfiyetine kadar bütün hukuki ve insani normlar askıya alındı. Toplam kapasitesini 40 bin aşan cezaevlerinde, içme suyu bile sorundur. 400’ün üzerinde ağır olmak üzere bin 200’e yakın hasta tutsak için tabutluğa dönen cezaevlerinde tedavi hakkı engelleniyor; ceza ertelemesi veya dışarıda tedavi de devlet kurumlarının işbirliğiyle bloke ediliyor. 

Hemen hemen her baskı döneminin bir ürünü olarak cezaevleri, iktidarların sindirme politikasını hayata geçirdikleri alanlar oldu. AKP iktidarı için de durumun farklı olmadığı, hatta katmerleştiği, verilerle ortada. AKP’nin ‘Ustalık Dönemi’ olarak adlandırmaya başladığı yıllara tekabül eden 2005’ten 2015’e kadar geçen sürede, mahpus sayısı 55 binden 176 bine çıktı. 15 Temmuz’daki devlet içi çatışma sonrasında ilen edilen OHAL ile birlikte bu sayı 246 bini aştı. Türkiye bu sayıyla Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında, hapishane nüfusu en hızlı artan ve dünyada en yüksek mahpusa sahip 8. ülke. 

DOLULUK ORANI YÜZDE 117 ARTTI

Adalet Bakanlığı tarafından Meclis Dilekçe Komisyonu’na gönderilen bilgi notuna göre; 15 Mayıs 2018 itibariyle toplam 246 bin 416 tutuklu ve hükümlü bulunuyor. Bunun 66 bin 902’si tutuklu, 28 bin 488’i hükümlü (hükmün kesinleşmesine kadar tutuklu bulunan) ve 151 bin 26’sı hükümlü. 2002’den bu yana cezaevlerinde bulunanların sayısı 4 kat arttı. Mevcut hapishanelerin kapasitesine göre doluluk oranı yüzde 117. Cezaevlerindeki çocuk sayısı ise 16 yıl boyunca yüzde 51’lik artış ile 3 bin 85’e yükseldi. Kadın mahpus sayısı, 15 Mayıs 2018 itibariyle 10 bin 19’a yükselerek, yüzde 375 oranında artış kaydetti. Bu rakamlar, giderek yukarı doğru seyrediyor.

HASTA TUTSAKLAR ÖLÜME MAHKUM

İnsan Hakları Derneği’nin (İHD) 2008’den beri başlattığı ve hasta tutsakların sesi olmak için ortaya koyduğu ihlal raporları çerçevesinde cezaevlerinde durumu ağır 402 hasta tutsak bulunuyor. Toplam hasta tutsak sayısı ise bin 200’e yakın. 

Türkiye, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) İşkence ve Diğer Zalimane, Gayri İnsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme, Uluslararası Sivil ve Siyasal Haklar Sözleşmesi, Amerika İnsan Hakları Sözleşmesi, Afrika İnsan ve Halkların Hakları Sözleşmesi’ne taraf devletlerden biri. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 90. Maddesinde de “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi’ne başvurulamaz” deniliyor. buna rağmen Türkiye, birçok defa AHİM’de mahkumiyete çarptırılsa da özellikle OHAL döneminde AİHS çok büyük oranda askıya aldı. OHAL’in özellikle cezaevlerinde kalıcılaştırıldığı bu süreçte, sözleşmelerin hükmü de kalmadı. 

İNFAZIN ERTELENMESİNE BLOKAJ

Üstelik AKP, 2013’te İnfaz Kanunu’nda yapılan değişiklikle birlikte ağır hasta tutsakların ceza infazının ertelenmesine yönelik düzenlemedeki, “Toplum güvenliği için tehlike oluşturmamak” şartını istismar ediyor. Konuyla ilgili daha önce ANF’ye konuşan Avukat Raziye Turgut, “Barış sürecinde, Adalet Bakanlığı ile hasta mahpuslarla ilgili bir görüşme sağlandı. Bu vesileyle hastaların Metris’e götürülüp en yakın sağlık kuruluşlarından rapor alma işlemi gerçekleşti. Sonrasında bunu da kaldırdılar ve hastalar savcının insafına kaldı. Kişinin cezaevinde kalamaz raporu olması rağmen ‘örgüt üyesi, tehlikeli kişi’ denilerek örneğin iki kolu olmayan bir kişinin infazına devam edilebiliyor. OHAL’le birlikte zaten hasta mahpuslarla ilgili bir gelişme olmadığı gibi durumları daha da kötüye gitti. Artık infazın ertelenmesi gibi bir durum söz konusu değil” demişti.

TABUTLA TAHLİYE EDİLENLER

İki ay önce kanser hastası tutsaklardan Koçer Özdal’ı elleri ve ayakları kelepçeli olarak ölüme gönderen Türk devleti, önceki gün de 67 yaşındaki tutsak Burhan Karatay’ı katletti. Giresun E Tipi Cezaevi’nden cenazesi çıkarılan DBP Bazîd Belediyesi eski Meclis Üyesi Burhan Karatay, 3 yıl 10 aydır tutuklu yargılanıyordu. 5 ay önce anjiyo olması gerektiğini ama cezaevi yönetiminin bunu engellediğini ailesine bildirmişti. Oğlu İsmail Karatay, tüm girişimlerine rağmen tedavi ve tahliye taleplerinin reddedildiğini söyledi. 

İnfaz Kanunu değişikliğinin yapıldığı 2013’ten 2018’e kadar kayıtlara geçmiş ve ulaşılmış, cezaevinde ölen hasta tutsakların bazılarının isimleri (hapistesaglik.com’a göre) şöyle: 

Burhan Karatay: 06.11.2018- Giresun E Tipi- Kalp Krizi

İbrahim Yılmaz: 11.10.2018- Erzurum E Tipi- İntihar

Koçer Özdal: 27.08.2018-Bafra T Tipi-Kanser

Nesrin Gençosman: 11.07.2018- Ordu – Zatürre

Zeki Güven: 01.07.2018- Sincan 1 Nolu F Tipi- Kalp Krizi

İbrahim Halil Özyavuz:  02.06.2018- intihar

Halime Gülsu: 27.04.2018-Tarsus- sistemik lupus eritematozus

Cemal Gürer: 25.04.2018- Elazığ Yüksek Güvenlikli- Kanser

İsmail Arslan: 06.04.2018- Bandırma 1 Nolu T Tipi- Ağır hasta

Hüseyin Sarı: 2018- Akhisar E-Parkinson, Kalp, Hipertansiyon

Sefer Çağlar: 20.03.2018- Van F Tipi- Bedenini ateşe verdi

Ahmet İncir: 16.03.2018- Diyarbakır Açık Cezaevi-İntihar

Celal Şeker: 03.02.2018- Diyarbakır D- Kalp Krizi

Abdullah Gulle: 22.01.2018-Giresun E Tipi- Cinayet

Murat Saat: 28.12.2017-Bandırma 2 Nolu T Tipi- Kalp Krizi

Abdurrahman Şen: 01.12.2017- Alanya L Tipi- Şeker 

Ahmet Kalaycı: 24.11.2017-Dinar T Tipi- İntihar iddiası

Yılmaz Duruk: 18.11.2017-Mersin Açık- Diş Apsesi

Cengiz Ünver: 26.10.2017- Elmalı Açık- Mide Kanaması

Mehmet Oğur- 20.09.2017- Silifke M Tipi- Akciğer Kanseri

Ali Yamuç: 19.09.2017- Alanya L – İntihar

Emre İregör: 17.08.2017- Denizli T Tipi- Cinayet

Ahmet Tatar: 01.08.2017- Osmaniye 2 Nolu T- Kalp Krizi

Sinan Coşar: 20.06.2017- Konya E- Kalp Krizi

Ahmad Abustef: Şeker

Mehmet Yıldızbakan: 27.03.2017- İskenderun M – Kalp, Şeker

Ali Özer: 24.03.2017- Çorum L- Kalp Krizi

Kenan Öner: 20.02.2017- Tekirdağ F- Kalp Krizi

Ulaş Yurdakul: 01.01.2017- Balıkesir Kepsut Kapalı- Darp

Hasan Ekinci: 25.12.2016- Edirne F- İntihar

Beytullah Akil: 11.12.2016- Şırnak T Tipi- İntihar

Ünal Takmaklı: 29.11.2016- Menemen T Tipi- Kalp Krizi

Behçet Emdi: 19.11.2016- Karabük T Tipi- İntihar

Burak Açıkalın: 09.11.2016- Kırıkkale F – İntihar

İrfan Kızılaslan: 05.11.2016- Tokat T Tipi- İntihar

Hasan Hayri Alp: 19.07.2016- Sincan- Kalp Krizi

Rıza Yıldırım: 04.06.2016-Bolu F- Beyin Kanaması

Alp Buğdaycı: 02.06.2016- Metris- Kalp Krizi

Alpaslan Gökhan Demir: 30.05.2016- Bursa E – İntihar

Erkan Aydoğan: 30.05.2016- Aliağa Açık- Kalp Krizi

Ferhat Sarıhan: 04.05.2016- Oltu T Tipi – Beyin Damarlarında Tıkanma

Ramazan Beyazpirinç: 20.02.2016- Tedavi Engeli

Haydar Durmaz: 07.02.2016- Kürkçüler F Tipi – İntihar

Ahmet Yücel: 01.2016- Hacılar Kırıkkale- Kalp Krizi

Hasan Özdemir: 25 Aralık 2015- Erzurum Açık- Kalp krizi

Cemal Özkan-16 Aralık 2015- Rize Kalkandere L Tipi- Beyin Kanaması

Hasan Ertuğrul: 23 Ekim 2015-  Manisa E Tipi – Zatürre

Hüseyin Dinç: 15 Ekim 2015- Kalp Krizi

Seferi Cesim: 15 Ağustos 2015- Karaciğer Yetmezliği

Mahmut Altun: 8 Temmuz 2015- Kalp Krizi

Rıza Kazıcı: 16 Haziran 2015- Kandıra T Tipi – Enfeksiyon

Dursun Çadır: 18 Mayıs 2015- Kayseri Kapalı- Kalp Krizi

Hasan Vural: 16 Mayıs 2015- Erzurum E Tipi-

Kuling Sevilgen: 14 Mart 2015 -Bandırma T- Kalp Krizi 

Sadık Tezel: 06 Mart 2015- Ünye M Tipi- Böbrek Yetmezliği

Abdülsamet Çelik: 10 Şubat 2015 – Sincan F- Lösemi 

Mehmet Canpolat: 12 Ocak 2015 – Kandıra 1 F- Kanser

Abdülmecit Aslan: 8 Ocak 2015 – Siirt / Metris- Kanser 

Aram Akyüz: 2014- Hacılar Kırıkkale- Kalp Krizi

Lütfü Taş: 31 Aralık 2014 – Diyarbakır D Tipi- Kapa Krizi

Haşem Arduçlu: 31 Aralık 2014 – Siirt E- Kalp Krizi,

Osman Harbutoğlu: 11 Ekim 2014 – Balıkesir L- Kanser

Ramazan Özalp: 9 Ekim 2014 – Batman- Beyin Tümörü 

Celal Kılıçarslan: 1 Ekim 2014 – Ağrı M- Beyin Kanaması

Hasan Turan: 8 Ağustos 2014- Ünye M Tipi- Kanser

Yaşar Dere: 2 Eylül 2014 – İzmir Şakran- Kalp Krizi

Şehmus Yetek: 13 Temmuz 2014 – Diyarbakır D Tipi- Kanser

Murat Özenalp: 1 Mayıs 2014 – Mamak- Beyin Kanaması

Seyithan Taşkıran: Ocak 2014 -Bitlis E Tipi- Kalp Krizi

Hasan Kaya: 10 Ekim 2013 - Bingöl M Tipi- Kalp Krizi

Gurgin Kurt: 21 Mayıs 2013 – Ahlat- Beyin Kanaması 

İrfan Eskibağ: 6 Mayıs 2013 -Sincan Cezaevi – Kanser

Zübeyir Babat: 19 Nisan 2013 - Kırıklar 2 Nolu F- Kalp Krizi

Hacı Nasır: 25 Mart 2013- Gümüşhane E – Kanser 

Livaze Ç.: 27 Aralık 2012 -Bursa Cezaevi- Kalp Krizi

Şehabettin Yücel: 9 Şubat 2013 – Ermenek.

KİMLİKSİZLEŞTİRME PROJESİ: TTE

Hatırlanacağı gibi AKP iktidarı, 2004’te Tek Tip Elbiseyi (TTE) zorunlu kılan düzenlemeyi getirmiş, ardından da geri çekmişti. OHAL süresi boyunca sık sık TTE uygulamasını dillendirdi ve hatta Adalet Bakanlığı’nın giysi renklerine göre (Suça göre elbise rengi değişiyor) kumaş siparişi verdiği haberleri de basına yansıdı. TTE uygulaması, 696 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile getirilse de daha sonra gerekli yönetmelik yayınlanmadığı için başlatılmadı ama tamamen rafa da kaldırılmadı. Uygulama her ne kadar başlamasa da 696 Sayılı KHK’da geçen kararın iptali olmazsa durum muğlaklığını koruyacak. Bu yasasının en önemli noktalarında biri de cezası kesinleşmemiş tutuklulara da uygulanacak olmasıydı. 

Erdoğan, TTE uygulamasının yeniden başlayacağını açıkladığında ANF’nin sorularını yanıtlayan, 12 Eylül dönemi cezaevi direnişçilerinden H. Selim ile Oya Açan, meseleyi şöyle özetlemişti: “Esas amaç, onları faşist zorbalık karşısında diz çökmeye zorlamak. Sadece içerdekileri teslim almakla da sınırlı kalmayıp onların şahsında bütün topluma, ‘bizim gücümüzün ve irademizin karşısında kimse duramaz, kimse direnemez’ mesajını vermek. Dolayısıyla bu dayatmanın bugün tekrar hortlatılmasıyla 12 Eylül faşizmi tarafından gündeme getirilmesi arasında hiçbir fark yok.” 

12 Eylül dönemi boyunca siyasi tutsaklar, TTE’ye karşı direnç gösterdi. Elbiseler yırtıldı, yargılamalar aksadı. Sonuç olarak zora başvuran devlet her defasında tek tip elbisenin yırtılıp atılmış parçalarını toplamak zorunda kaldı. Bu dönem de gündeme geldiğinden bu yana cezaevlerindeki siyasi tutsaklar, buna karşı aynı şekilde mücadele vereceklerini deklare etti.

DEMOKRATİK MUHALEFET KARARLI

Elbette TTE’ye karşı tepkiler sadece içeriden yükselmedi, aralarında HDP, İHD, KESK, EMEP, Ezilenlerin Hukuk Bürosu, TİHV, SODAP, Devrimci Parti’nin yanı sıra 40 demokratik toplum kuruluşu ve parti ortak açıklamasında TTE’ye ilişkin şunları ifade etti:

* Bir damgalama aracıdır. Mahpuslar "suçlu" olarak damgalanmak istenmektedir.

* Giydirilmek istenilen insanların bir kısmının yargılamaları devam etmektedir ve Anayasa gereği masumdurlar. Uygulama, sayıları yaklaşık 60 bini bulan tutuklu için masumiyet karinesinin ihlalidir.

* Mahpuslar arasında kategorik bir ayrım gözetmektedir ve ayrımcılık yasağının ihlalidir.

* Kişiyi kimliksizleştirmeyi, kişiliğini ezmeyi amaçlayan bir araçtır ve kötü muamele/işkence yasağının ihlalidir.

* Giymeyi kabul etmeyen mahpuslara ziyaret yasağından başlayıp hücreye kapatılmaya varan birçok ceza verilmesine yol açacaktır.

* Üst üste verilen disiplin cezalarıyla mahpusların infazlarının yanmasına ve şartlı tahliye haklarının ellerinden alınmasına neden olacaktır.

* Giymeyi kabul etmeyen mahpusların mahkemeye çıkarılmamasına ve adil yargılanma haklarının ellerinden alınmasına ve mahkemeye çıkarılmadan haklarında hüküm verilmesine sebep olacaktır.