Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 18 Mart 2014 tarihinde Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan’ın şartlı salıverilme hakkına sahip sahip olmaksızın ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkum edilmesini (umut hakkı) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) aykırı buldu. AİHM, Türkiye’den düzenleme yapmasını istedi. AİHM, daha sonra tutsaklar Hayati Kaytan, Emin Gurban ve Civan Boltan için de benzer kararlar verdi. Ancak Türkiye, aradan geçen 10 yıla rağmen "ihlal" kararına dair herhangi bir adım atmadı.

Asrın Hukuk Bürosu, AİHM kararının yerine getirilmesi talebiyle Bakanlar Komitesi'ne 9 Ağustos 2022'de bir başvurdu. Türkiye, başvuru üzerine verdiği yanıtta, "ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılan hükümlülerin şartlı salıverilmesinin mümkün olduğunu ancak istisnai olarak bazı suçların bu olasılıktan muaf tutulduğunu" savundu.

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi (AB BK), 17-19 Eylül arasında yaptığı toplantıda, AİHM’in ihlal kararlarını 3 yılın ardından bir kez daha gündemine aldı.

Komite temsilcileri, "Gurban grubu/Türkiye" başlığında ihlal kararını gündemine aldı. Komite temsilcileri, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına dair AİHM'in verdiği ihlal kararlarını hatırlattı. Temsilciler, söz konusu grupta (Abdullah Öcalan da dahil) yer alan isimlerin ihlal kararının "muaf tutulması"na üstü kapalı bir şekilde değindi. Kararda, temsilcilerin "(...) böyle bir ihlal bulgusunun başvuruculara yakın zamanda salıverilme olasılığı vermek olarak anlaşılamayacağını, ancak ulusal makamların Mahkeme’nin belirlediği standartlar doğrultusunda herkes için bir inceleme mekanizması oluşturmasını gerektirdiğini hatırlattığı" vurgulandı.

İHLALLERİ DÜZELTME GİRİŞİMLERİNDE EKSİKLİK VAR

Komite genel tedbirler kapsamında şu hatırlatmada bulundu: “Bir milletvekili tarafından ağırlaştırılmış müebbet hapis cezalarının kaldırılması için verilen kanun teklifi Meclis gündemine alınmadı. Üç milletvekili tarafından verilen ve bazı suçlardan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılanların şartlı tahliye edilmemesini öngören yasanın yürürlükten kaldırılmasını amaçlayan iki yasa tasarısı halen Adalet Komisyonu'nda beklemektedir. STK'lar, bu tekliflerin, yetkililerin bu grup davalarda tespit edilen ihlalleri düzeltme girişimlerinin eksikliğini gösterdiğini savunmuştur.”

MADDELER HALİNDE ANALİZ

Sonuç olarak bir analizde bulunan komitenin sekrataryası,  "Genel önlemlerle ilgili olarak" bölümünde, “İndirgenemez müebbet hapis cezaları için gözden geçirme mekanizması” alt başlığı altında şu maddeleri sıraladı:

“ - (...) Mevcut yasal çerçeve, bir terör örgütü bünyesinde Devlete karşı işlenen suçlardan hüküm giyenler hariç olmak üzere, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkum edilen herkes için 30 yıl sonra cezanın gözden geçirilmesini ve şartlı tahliye imkanını öngörmektedir. Bu nedenle, Mahkeme'nin insanlık dışı veya aşağılayıcı bir cezaya yol açtığını tespit ettiği yasal boşluğu kapatmak için, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılan herkes için bir gözden geçirme mekanizmasının mevcut olmasını sağlayacak bir yasal değişiklik veya başka bir uygun tedbirin gerekli olduğu görülmektedir.

- Bu bağlamda, Sözleşme'nin 46. Maddesi davalı Devlete Mahkeme kararlarına uyma yöntemini seçme hakkı tanırken ve Mahkeme Devletlerin ceza adaleti ve cezalandırma konularında takdir yetkisine sahip olduğunu belirtirken, bu durumun Üye Devletlerin farklı uygulamalarına yansıdığını belirtmek gerekir, Özellikle yargı veya yürütme denetiminin mevcudiyeti veya müebbet hapis cezalarının bu şekilde gözden geçirilmesi için zaman çerçevesi konusunda, uluslararası hukuktaki eğilim, Mahkeme'nin de belirttiği gibi, bu tür mekanizmaların müebbet hapis cezasından en geç 25 yıl sonra gözden geçirilmesini sağlaması yönündedir. Yetkililer, diğer bazı Avrupa Konseyi üye devletleri tarafından uygulamaya konulan tedbirlerden ilham almayı düşünebilirler.

- Komite, daha önceki kararlarına rağmen, bu kararlarda tespit edilen ihlallerin giderilmesi için henüz bir ilerleme kaydedilmemiş olmasından duyduğu derin endişeyi ifade edebilir. Bu nedenle Komite, yetkilileri, bu tür mekanizmalar kuran diğer Üye Devletlerin deneyimlerinden yararlanarak, Sözleşme'ye uygun bir inceleme mekanizması kurmak için gerekli yasal değişiklikleri daha fazla gecikmeden kabul etmeye teşvik edebilir.

- Komite ayrıca yetkilileri, yeni İnsan Hakları Eylem Planı'nın ve yeni Yargı Reformu Strateji Belgesi'nin kapsamını, ilgili yasal çerçevenin gözden geçirilmesi de dahil olmak üzere, Mahkeme'nin bu grup davalardaki bulgularını dikkate alacak şekilde genişletmeye teşvik edebilir.

-Mahkeme'nin kararlarında ve Sekretarya'nın 2021'deki önceki analizinde vurguladığı gibi, şartlı tahliye uygunluğunun gözden geçirilmesini talep etmek için usuli bir fırsat sağlanması, başvuranlar da dahil olmak üzere talep edenlere otomatik olarak tahliye verilmesi gerektiği anlamına gelemez."

ARA KARAR TASLAĞI

Bir sonraki gözden geçirmede taslak bir ara karar hazırlanmasına ilişkin öneri şu şekilde ifade edildi:

“Bu grupta tartışılan konuların eskiliği ve mevcut bilgilerin ortaya koyduğu ilerleme eksikliği göz önüne alındığında, Komite, o zamana kadar olumlu bir değerlendirmeye olanak tanıyan somut bir bilgi sunulmaması halinde, Sekretaryaya en geç Eylül 2025'teki toplantısında değerlendirilmek üzere bir ara karar taslağı hazırlama talimatı verebilir.”