Suriye savaşı ile başlayan büyük göç dalgası, Türkiye ve Avrupa’nın son yıllarda yaşadığı en büyük mülteci krizine sebep oldu. Yine bir başka savaş sonrası göçmen dalgası bu defa katlandı. Ukrayna- Rusya savaşı sonrası zorla yerinden edilenlerin sayısı arttı. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonraki en büyük insani krize neden olan bu göç dalgası bölge politikalarını, sosyo-ekonomik yapıları değiştirirken Avrupa ve Türkiye’de yükselen sağcı ve ırkçı akımların da temel argümanını oluşturdu. Dünyada yaşanan Covid-19 salgını başta olmak üzere yine Türkiye’de 6 Şubat 2023’te art arda gerçekleşen depremlerle birlikte ya mülteciler görünmez ya da bu durumda ortaya çıkan histerinin hedefi haline geldi. 

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Bürosu’nun (UNHCR) 2022’de yayınladığı rapora göre, 2022’deki rakamlar özellikle 2020’de patlaması beklenen mülteci sayısını da geçti. Dünya milyonlarca insan salgınlar, savaşlar, kuraklık, deprem, ekonomik kriz ve anti-demokratik uygulamalardan dolayı yaşadıkları yeri terk etmek zorunda kaldı. UNHCR’in verilerine göre, şu an küresel toplam mülteci sayısı 110 milyon. Bu rakam 2020’de ise 80 milyondu. Yani ortalama 2,5 yılda yaklaşık 30 milyon yeni göçmen arttı.

ŞİMDİYE KADARKİ EN BÜYÜK ARTIŞ

UNHCR’nin “Zorla Yerinden Edilmeye İlişkin Küresel Eğilimler 2022 Raporu” 2022 yılı sonu itibarıyla yerinden edilmiş kişilerin sayısının şimdiye kadarki en büyük artışı göstererek, bir önceki yıla göre 19,1 milyon artışla 108,4 milyona ulaştığını gösteriyor. Yine aynı rapora göre, Sudan’daki çatışma yeni yerinden edilmeleri tetikleyerek Mayıs ayı itibarıyla toplam sayıyı tahminen 110 milyona çıkardı. Ayrıca küresel zorla yerinden edilmedeki artış 2023 yılında da devam ediyor.

2022 yılında yerinden edilmedeki en önemli itici gücünü ise Ukrayna’daki savaş gerçekleştirdi. Ukrayna’dan gelen mültecilerin sayısı 2021 yılı sonunda 27 bin 300 iken, 2022 yılı sonunda 5,7 milyona yükseldi. UNHCR’nin hazırladığı rapora göre bu istatistik, 2. Dünya Savaşı’ndan bu yana dünyada mültecilerin ülkelerinden en hızlı çıkışını temsil ediyor. Öte yandan Taliban’ın yönetimi ele geçirmesiyle Afganistan da en çok göç veren ülkeler arasında. Yine Jîna Emînî’nin öldürülmesinden sonra İran’da başlayan protestolar ve devamında burada uygulanan baskılar sonrası İran’da da göçler sürüyor. Hatta Türkiye’deki bazı kaynaklar İranlıların Türkiye’ye turist olarak gelip buradan Avrupa ülkeleri için vize başvurusunda bulunduklarının altını çiziyor fakat net bir rakam bilinmiyor. Aynı rapora göre Afganistan’dan gelen mültecilerin sayısına ilişkin tahminler, çoğu önceki yıllarda İran’a gelmiş olan Afganların yeniden düzenlenmiş tahmini sayıları nedeniyle 2022 yılının sonunda keskin bir artış gösteriyor.

Dünyadaki en çok mülteciler arasında ise 6,5 milyonu sığınmacı haline gelen Suriye halkı var. 5,7 milyon kişiyle Ukrayna ve 5,7 milyon kişiyle Afganistan halkı ikinci ve üçüncü sırada yer alıyor. Rapora göre Türkiye, yaklaşık 3,6 milyonluk sığınmacı nüfusuyla dünyada en fazla sığınmacı nüfusuna ev sahipliği yapan ülke. Türkiye'deki nüfusun 2021 sonuna göre yüzde 5 (191 bin kişi) azalarak 3,6 milyona indiği tahmin ediliyor. Bunların Suriye’de inşa edilecek, Türkiye’nin güvenli bölge olduğunu iddia ettiği yerlere gönderilip gönderilmediği ise bilinmiyor.

AVRUPA ENGELLEMEYE ÇALIŞTIKÇA FACİA ARTIYOR

2022’de Akdeniz’den gelerek Avrupa’ya ayak basmış sığınmacı sayısı 330 bin civarında. Avrupa Birliği ise bunu engellemek için 8-9 Haziran’da 15 ülkenin onayladığı ve mültecilerle ilgili uluslararası yasaları da yok sayan iki madde üzerinde uzlaştı. Maddelere göre artık sığınmacı olarak herhangi bir Avrupa ülkesine ulaşmış kişinin ilticası burada yapılmayacak. Sığınmacılar Avrupa Birliği sınırlarına götürülecek ve ulaştıkları ülkede değil iltica işlemleri burada yapılacak ve işlemler yapılıncaya kadar buradaki kamplarda kalacak. Yine iltica için Avrupa ‘ikna edici’ gerekçe arayacak ve ikna olursa sığınmacı olarak alacak. İkinci madde ise mülteci almak istemeyen ülkelere kişi başı 20 bin Avro ödeyecek. Mülteciler ise para vermeyen ülkelere yerleştirilecek. Bu da Avrupa’nın kendi içinde yeni mülteci depoları yaratması anlamına geliyor.

Avrupa bu iki maddeyi Avrupa Parlementosu’na götürmek üzere oyladıktan bir hafta sonra 14 Haziran 2023 Çarşamba günü, 750 göçmeni taşıyan bir gemi Libya’dan İtalya’ya ulaşmaya çalışırken Yunanistan açıklarında battı. Çeşitli ülkelerden göçmenlerin olduğu gemide, kesinleşen rakamlara göre, şimdiye kadar 80 kişi hayatını kaybetti. Rakamın açıklananın kat be kat üstünde olması bekleniyor. Bu facia sonrası Yunanistan’da mülteci politikalarına karşı kitlesel bir yürüyüş yapıldı. Özellikle Ege ve Akdeniz’de Frontex ve Avrupa ülkeleri tarafından uygulanan mevcut sınır kontrol politikaları, sığınma arayan göçmenlerin geri itilmesi, denizleri binlerce kişiye mezar etti.