JIN TV, ‘Kadınların sesi yaşamın yüzü’ sloganı ile yayın hayatımıza girdi. JIN TV’yi diğer televizyonlardan ayıran önemli bir özelliği, kameramanından, rejisine, sunucusundan konuğuna her şeyin kadın olduğu ve kadının özneleştirildiği bir yayın kuruluşu olması.

Kürt basınında kendi mücadele alanlarını oluşturarak bir özne haline gelen kadınlar, "Kadının sesi, yaşamın yüzü" sloganıyla JIN TV ile yeni bir mecrada yol oluşturdu. 30 Haziran'da yayın hayatına başlayan JIN TV çok dilli, çok kültürlü, çok yönlü bir yayın çizgisini esas alıyor. Kuşkusuz uzun ve meşakkatli bir yolculuğun evresi olan JIN TV’yi Kürt kadınların yüzyıllık basın deneyiminin birikiminin bir parçası olarak değerlendirmek gerekiyor.

KADINLAR HEP VARDI, ÖZGÜRLÜK HAREKETİ İLE ÖZNELEŞTİ

Yüzyılı aşkın süredir diyoruz; zira 20’inci yüzyılın ilk yarısında sembolik ve az rastlanır da olsa sürgün ve yasaklara rağmen Kürt basının da kadınların yer alışına tanıklık ediyoruz. İkinci yarısından itibaren ise özellikle son 40 yıldır Kürt Özgürlük Hareketi’nin gelişimiyle birlikte Kürt basının şekil almasından kadınların emeğin inkar edilemez bir gerçek.

Dergiden, gazeteye, kadın ajansından, kadın televizyonuna; her alanda olduğu gibi basında da özne haline gelerek 'kendine ait bir medya' oluşturan Kürt kadınların gazetecilik deneyimine JIN TV’nin kuruluşu vesilesiyle göz atmakta fayda var.

Kürdistan’da basın geleneği 22 Nisan 1898’da sürgünde çıkarılan ‘Kürdistan’ gazetesi ile başladı ve yıllar içinden tüm baskı ve yasaklara rağmen, ağır bedellerle nicel ve nitel anlamda büyüyerek bugünlere geldi.

İLK DENEYİM ‘JIN’ İKİ SAYI YAYINLANABİLDİ

Genel basın tarihi konusunda ‘Kürdistan’ gazetesi bir milat olarak yaygın bilinir ancak ‘Kürdistan’ gazetesinden sadece 20 yıl sonra yani (bilindiği kadarıyla) 1918’de yayınlanan ‘Jîn’ dergisi kadın gazeteciler için bir milattır ancak tarihte buna çok az yer verilir. Kürt kadınların medyadaki serüveni Kürt Teali Kadın Cemiyeti'nin yayını organı olan 'Jîn' dergisi ile başlatabiliriz.

Kürt Teali Cemiyeti paralelinden kurulan ve kadınlarda ‘ulusal bilinç oluşturma’ amacı taşıyan Kürt Teali Kadın Cemiyeti’nde dönemin Kürt aristokratları yer alıyordu. Eşitlik ve Kürtlük bilincine ilişkin yazıların yer aldığı dergi 2 sayı yayınlanabildi.

KADINLAR DÜNYASI’NIN KURUCU VE YAZARLARI OLDULAR

Yine burada belirtilebilecek bir başka mecra ise Osmanlı İmparatorluğu içinden yer alan bütün etnik unsurlardan kadınların ortaklaşmasıyla kurulan Kadınlar Dünyası isimli dergidir. Derginin, yayın politikasının merkezine, dil, din, mezhep, etnik köken ayrımı gözetmeden kadın sorununu alması, Kürt kadınlarını bu dergide yazmaya yönlendirdi. 1913 yılında çıkan dergi 1921 yılına kadar yayın hayatını sürdürdü. Derginin kurucu ve yazarları arasından iki sayı yayınlanabilen ‘Jin’ dergisinin ekibinden Meziyet Bedirxan, Fexriye Bedirxan, Mes’adet Bedirxan, Fato Nalî yer alıyordu.

GÜN YÜZÜNE ÇIKARILMAYI BEKLİYOR

1932-1950 arası, kadınlar Kürt basınında yazar ve yönetici olarak yer aldı. Örneğin Rewşen Bedirxan, Hawar’da Sorumlu Yazı İşleri Müdürlüğü görevinin yanı sıra, köşe yazarlığı yaptı. Şair Pîremêrd’in kızı Rahmexan ise babasının ölümünün ardından 1950 yılında Jîn dergisinin imtiyaz sahipliğini üstlendi.

Genel bir derleme yapıldığında 1950-2018 yılları arasında Kürdistan’ın dört parçasında ve diasporada kadınların çıkardığı 106 dergi, gazete, ajans ve internet sitesine rastlamak mümkün. Bu sayının daha da fazla olma olasılığı var, zira sömürge altındaki dört parçada kadınların üretimleri hala gün yüzüne çıkarılmayı bekliyor.

Oransal bir dağılım yaparsak; Kürt kadınların, 1950’li yıllarda 3 yayın, 1970’li yıllarda 1 yayın, 1980’li yıllarda 6 yayın 1990-1999 yılları arasında 47 yayın, 2000-2009 yılları arası 38 yayın, 2010-2018 Yılları Arasında ise 23 yayın çıkardıklarını görürüz.

İŞTE 4 PARÇA KÜRDİSTAN’DA KADINLARIN YAYINLARI

4 parça Kürdistan'da kadınların emeği ile çıkarılan dergi, gazete, ajans, internet sitesinin listesini şöyle verebiliriz;

Afretî Azad, Afret, Huner, Dengî Jinanî Kurdistan, Karwanî Afret, Afretî Kurd, Xanzad, Dengî Afret, Kadınların Kurtuluşu, Jina Kurd, Tewar, Yekbûn, Jiyan, Sêber, Jinî Emro, Dengî Afretan, Mehabad, Peyamî Xuşkan, Jina Serbilind, Jîn, Dengê Jinên Kurdistanê, Jinê Rabe, Yeksanî, Ji bo Rizgariya Jinan, New Day, Jin, Zîna Nû, Arjîn, Tiruske, Tewar-Javîn, Sinûr, Spêde / Spêdey Nwê, Dengî Jinan, Bêdarî Xuşkan, Ronahî, Roza, Dengê/Dengêk, Jujin, Çarşêw, Îlaf, Nîwey le Yadkiraw, Jiyanewe, Ayinde, Jiyanî Azad, Mîşkat, Mafî Afret, Bangeşey Rastî, Yaşamda Özgür Kadın

Nivar, Jin û Jiyar, Xanimî Ku, Jin û Jiyan, Lawêj/Awêze, Dengî Xaniman, Dengê Jiyan, Nwêkar, Rasan, Pêge, Rêwan, Şawuşka, Dengê Jinan, Dengê Jiyan, Roşnayî, Jinan, Tanrıça Zîlan, Jin û Jiyan Nû, Xatûzîn, Îştar, Behare Zen, Berbang, Hêlîn, Rasan, Berew 8’î Mars, Newaya Jin, Dayik, Komarî Roj, Seday Wê, Hêviya Jinê, Gulcar, Kiçan, Warvîn, Zînê, Rodoz, Rewşen, Raperî, Asoya Jinê, Binevş, KJA, YJA Star, YPJ Star, JINHA, Şûjın, Jinnews, Jineolojî.

1990’LARDAN SONRA İVME KAZANDI

1990'lı yılların başından itibaren Kürt Özgürlük Hareketi'nin kitleselleşmesi ve kadın ordulaşma sürecinin başlamasıyla birlikte kadın basın-yayıncılığının gelişmesi açısından daha güçlü bir zemin yaratıldı. Kürt Özgürlük Hareketi'nin ilk kadın ideolojik dergisi Jina Serbilind 1993 yılının baharında Avrupa’da yayına başladı.

Kürt Özgürlük Hareketi'nin ilk kadın gazetesi olan "Jiyana Azad" ise 8 Mart 1997 yılında, Güney Kürdistan’ın Süleymaniye şehrinde haftalık olarak yayına başladı. 1999 yılında yayınına ara vermek zorunda kalan gazete 2000’den itibaren Roşnayi adıyla yeniden yayına başladı. 2004 yılında ise, Truska adıyla çıkmaya başladı. Kuzey Kürdistan'da da 1998 yılında “Özgür Kadın” dergisi yayına başladı. Bu dergi daha sonra "Kadının Sesi" ve ‘"Özgür Kadının Sesi" isimleriyle yayınına devam etti.

GERİLLA ALANLARINDA İLK KEZ 2001 YILINDA TANRIÇA ZİLAN DERGİSİ ÇIKARILDI

2000'li yıllarda Kürt kadın basın-yayıncılığı konusunda farklı arayışlar ve çalışmaların gündeme gelmesinin ardından ilk kez gerilla alanlarında merkezi bir ideolojik dergi olan Tanrıça Zilan 2001 yılında çıkartıldı. 2001 yılında Güney-Batı Kürdistan’da Denge Jiyan, 2004 yılında da YJA STAR’ın yayın organı Star dergisi çıkartıldı. 2003 yılında Doğu Kürdistan'da çıkarılan Bahara Zen dergisi, 2007 yılında Zilan ismiyle yayın hayatına devam etti.

Avrupa’da ise bu dönemde kadınların sesi olmayı amaçlayan Newaya Jin, 4 Nisan 2005 yılında Kürt kadınları tarafından çıkarıldı. Kuzey Kürdistan ve Türkiye'de ise 2007 yılında kadınların ideolojik, siyasi, kültürel ve toplumsal sorunlarını dillendirmeyi esas alan Hêviya Jinê dergisi yayın hayatına başladı.

ERKEKLER NE DER DİYE DÜŞÜNMEDEN YAZAN KADINLAR JINHA'YI KURDU

Eril, cinsiyetçi haber dilinin bir alternatifini oluşturmak adına ilk adımı atan Kürt kadınları haberin cinsiyetçi doğasını değiştirmeyi amaç edinen bir kadın haber ajansı kurdu. Kuzey Kürdistan eksenli kadın ajansı Jin Haber Ajansı (JINHA) 8 Mart 2012 yılında kuruluşunu ilan etti. Amed merkezli kurulan JINHA dünyada örneği olmayan bir yayıncılığa başladı.

"Ve yazıyoruz. Erkekler ne der diye düşünmeden yazıyoruz" sloganı ile yola çıkan JINHA'nın kuruluşuna giden süreç kuşkusuz Kürt kadın özgürlük hareketinin izlediği seyirden ve Kürt Halk Önderi Abdullah Öcalan'ın felsefesi eksenli gelişti. JINHA 29 Ekim 2016 yılında Türk devleti tarafından kapatıldı. Ardından internetten yayın yapan Gazete Şujin'de bir yılını doldurmadan 27 Ağustos 2017'de kapatıldı. Kendine ait medyanın açtığı yolun gerekliliğine inanan kadınlar yollarına Kuzey Kürdistan'da Jinnews ile devam ediyor.

2013 YILINDA RAJIN KURULDU

Medya Savunma Alanları’nda 2013 yılının Eylül ayında gerçekleşen 2. Kadın Basın Konferansında alternatif özgür kadın basın geleneğini güçlendirmek amacıyla Yekitiya Ragihandina Jinen Kurdistan’ın (RAJIN) kuruluşu ilan edildi. Kürt Özgürlük Hareketi açısından önemli bir direniş zeminine dönüşen zindanlarda da kadın tutsaklar bugüne kadar birçok dergi, broşür ve kitap çıkardı.

Kürt kadın basın alanının büyüyüp gelişme sürecinde kadın basın şehitleri önemli yer tutmaktadır. Hiçbir şeyin yoktan var olmadığı Kürt kadın basın alanında Gurbetelli Ersöz, Ayfer Serçe, Nesrin Teke, Esen Aslan, Deniz Fırat, Nujiyan Erhan gibi birçok basın şehidinin izine rastlamak mümkün.

Son nefeslerine kadar halka gerçekleri ulaştırmayı ilke edinen kadın basın şehitlerinin bıraktığı mirası devralan kadınlar, Sakine Cansız, Fidan Doğan ve Leyla Şaylemez’in katledilişinin yıl dönümü olan 9 Ocak'ta JIN TV'yi kurdu. "Kadının sesi, yaşamın yüzü" sloganıyla 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü’nde açılan JIN TV, 30 Haziran'da normal yayına başladı.