Kadın Sivil Toplum Kuruluşları Konsorsiyumu üyesi gazeteci Sofia Rusova, ANF’nin sorularını yanıtladı.

İnsan hakları çalışmalarında kadın gazeteciliğinin rolü nedir?

Son yıllarda dünya çapında kadınların gazeteciliğin gelişimine büyük katkı sağladığına inanıyorum. Öldürülen ve baskı gören gazeteciler arasında farklı milletlerden, farklı vatandaşlıklardan kadınlar var. Savaş muhabirliğinden internet gazeteciliğine kadar kadınlar giderek etkili oluyor. Hakikati savunan, gazetecilik standartlarına uymaya çalışan ve genellikle büyük medya kuruluşlarının sahibi olan oligarkların siyasi çıkarlarına hizmet etmeyen kadınlardır.

Bu arada, şu soru dünyanın tüm ülkelerinde açıktır: Medya bir insan hakları işlevini yerine getirmekle yükümlü müdür? Bir yandan bu tartışmalı ama öte yandan siyaset hakkında, toplumumuz hakkında yazarsak bu zaten bir tür koruyucu işlev. Toplumu faşizmden, diktatörlükten, insan haklarına yönelik saldırılardan, ayrımcılıktan, yabancı düşmanlığından korumaya çalışıyorsunuz.

Son 10 yılda medya, kadına yönelik ayrımcılık sorunu, kadına yönelik şiddet, tecavüz hakkında daha sık konuşmaya başladı. Bu konular bu aşamada büyük ölçüde tabu olmaktan çıkmıştır. Bu, çeşitli medyanın erdemidir, ancak daha büyük ölçüde, bu hala genellikle liberal olarak adlandırılan medyanın işidir. Doğru “ses tonunu” seçtiler, bu bilgi sunma tarzı sayesinde kadınların şiddet durumlarında eleştirilmesi ve suçlanması daha az olası. Medyadaki kadın imajı değişmeye başladı.

Rus kadın gazeteciliğinin hangi başarılarını ana başarı olarak değerlendiriyorsunuz?

Son yıllarda bazı yayınevleri ve yazı işleri müdürlüklerini kadınlar yönetiyor. Örneğin, Yeni Ocak’ın editörü kadındır. Sürekli olarak, aile içi şiddetle ilgili ciddi kadın sorunları gündemde. Cilalı bir yayının olumlu düşünen kitlesine bu konulardan bahsetmesi, olumsuz algılanabilecek bir şey sunması cesurca ve o kadar da kolay değil. Bölgesel gazeteciliğin başarılarını da not etmek isterim. Kadınların gündemi, 8 Mart arifesinde herhangi bir festivale destek, yine kadınlara yönelik adaletsizlik vakalarının haberleştirilmesi - bölgesel medya bu konuların çoğuna büyük önem veriyor. Bu konuda da kadınlar medya tarafından desteklendiklerini hissediyor. Federal televizyon kanallarının izleyicileri, bağımsız medya izleyicileriyle kıyaslanamaz. Federal kanallar, kadın sorunlarına ayrılmış programlara daha fazla yer sağlayabilir. Sadece modaya uygun giyinmekle ilgili programlar yayınlamak için değil.

Gerçek sosyal sorunlar var. Kadınlara sözde büyüleyici ve eğlenceli şeyler dayatma var ama giyim, mutfak, güzel kıyafetler, moda hakkında. Bu yanlış ve değişmesi gerekiyor. Kadınlar farklı şeylere ilgi duyar, onları sınırlayamazsınız. Kadınların başarılarıyla ilgili haberler, kısmen dengeliyor. Seyirciyi eğiten, kadın imajını ve rolünü dikte eden programlara müdahale edilmeli. Bu projeler kadın haklarının geliştirilmesine hiçbir katkıda bulunmuyor, ancak kadına nasıl olması gerektiğini dayatmaya devam ediyor.

Medyanın siyasi taahhütte bulunma hakkı var mı yoksa medya siyasetin dışında mı kalmalı, özgür ve bağımsız medyayı propagandadan ayıran nedir?

Gerçek medya her yönüyle propagandadan farklıdır. Genel olarak, çeşitli ülkelerden uzmanların kanıtladığı gibi, propaganda artık birçok ülkede baskın hale geldi. Propagandanın çok basit işaretleri vardır. Propagandada asla başka bir bakış açısı yoktur, propaganda her zaman kişilik kültünü oluşturur. Tarihten de bildiğimiz gibi, esas olarak totaliter rejimlere hizmet eder ve belirli bireylerin çıkarları doğrultusunda çalışır. Ne yazık ki, artık birçok ülkede yeterli demokrasi yok, insan hakları ve özgürlük için, bir kişinin doğuştan sahip olduğu temel değerler için yeterli mücadele yok. Bu bakımdan insan hakları aktivistleri ve onların dünya kadın hakları hareketine katkıları her ülkede çok önemlidir. Bir yerlerde insan hakları faaliyetleri oldukça güvenli bir mücadeledir, ancak bir yerlerde bunu hayatınızla ödeyebiliyorsunuz.

Mesela İran'daki protestoları ne kadar çok kadının duyurduğunu görüyoruz! Şu anda yaklaşık 50 gazeteci tutuluyor ve bunların yarısı kadın. Sadece mesleki görevlerini yerine getirdikleri için. Ayrıca kaç Kürt kadınının ve genel olarak kadın gazetecilerin öldüğünü biliyoruz. 7 Ekim Kürt Gazeteciler Günü ve Ölen Gazetecileri Anma Günü’ydü. Onların sayısı gerçekten çok fazla. Peki toplum buna ne kadar duyarlı? Sonuçta, bir gazetecinin işi nedir? Fikrimi empoze etmiyorum ama toplumsal değişim benim için her zaman önemli olmuştur. Aynı şeyden sonsuza kadar bahsedebilirsin ama hiçbir şey olmayınca pes etmeye başlar… Meslekte kalmak, güçlü olmak ve bir tür ruha sahip olmak, bu dünyada bir şeyleri değiştirmek için en azından biraz ihtiyacın var.

Nefret söylemini suç olarak görüyorum, gazetecilikte kesinlikle yasak ama durmaksızın akıyor, belli insanlara, belli kişilere, belli yönelimlere, kadınlara karşı. Nefret körükleniyor. Bu, gazeteciliğin hiçbir standardı tarafından kabul edilemez olan meslek etiğinin ihlalidir.

Kadın gazeteciliğinin gelişmesini engelleyen sorunlar nelerdir ve bunların aşılması için neler yapılmalı?

Kadınların çıkarları ana kaygı haline gelmez. Kitlesel dayanışma gücünün medya ortamında bulunmaması nedeniyle kadınlar her zaman, yani en yakın üstleri, liderleri ve diğerleri ne olursa olsun isteklerini yerine getirememektedir. Kadınlar çok akıllı, son derece profesyonel. Bilgileri nasıl doğru bir şekilde sunacaklarını, projeyi nasıl uygulayacaklarını görüyor ama pozisyonu daha yüksek olan bir kişi gelir, kural olarak bu bir erkektir... Gazetecilerin kadınları savunmak için çok güncel sosyal konular sunduğu birçok hikaye biliyorum, ancak editörler bunları zamansız ve ilgi çekici bulmadıkları için yayınlamıyor. Basitçe "İlgi toplamaz" diyorlar. Tabii ki, gazetecilerin toplumsal cinsiyet gündemi bitmesin diye kadınların sesini savunmaya çalıştıkları başyazılar var ama artık daha çok uluslararası siyasete odaklanıldığı için belli bir gerileme var.

Bir kadın gazeteci toplumsal cinsiyet konusunu farklı açılardan göstermeye çalıştığında ve editörler tarafından reddedildiğinde, bazıları onu suçlar. Yalnızca, örneğin yazı işleri ekibinden gelen iyi bir direniş, sorunun çözülmesine yardımcı olabilir. Çok sayıda sorunla karşı karşıya kalan kadın gazeteciler arasındaki gazetecilik dayanışması çok önemli. Savaşta kadınlara bile bazen erkeklerden daha az ücret teklif edildiği bilinmektedir. Bu, elbette, bir kadın anne olduğunda da bir güvenlik açığıdır. Bir seçim yapmanız dayatılıyor; ya anne olun ya da gazeteci olun. Böyle bir seçim karşısında eşit kalmak zordur ama medya sahiplerinin görevi tam da bu; haklara saygı duymak, kanunları çiğnememek, kadınlara cinsiyet temelinde ayrımcılık yapmamak. Ne yazık ki çoğu baskının ideal olmaktan uzak olduğunu söyleyebilirim. Kadınlara çalışırken ve mesleki görevlerini yerine getirirken cinsiyet temelinde bir şekilde ayrımcılık yapmaya devam ediyorlar.

Ortadoğu'da, özellikle Türkiye'de, gazeteciler Kürt bölgelerindeki sorunları haber yaptıkları için sık sık zulüm görüyor ve çoğu hapse giriyor. Bir gazeteci, kadın hak ve özgürlüklerini savunan bir kadın olarak bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Sadece zulme uğramakla kalmıyorlar, aynı zamanda öldürülüyorlar, onlarca kişi öldürüldü. Kesin bir rakam vermek zor, ancak bu direniş yıllarında ve bir ulus olarak kendilerini savunma girişimleri sırasında çok sayıda kadın- gazeteci, kadın- insan hakları aktivisti katledildi. Bu devam ediyor. Korkunç olan da bu. Dünyanın nasıl ilerlediğinden bahsediyoruz, BM kürsüsünden insan hakları ve her vatandaşın hayatını korumanın nasıl gerekli olduğu hakkında çok şey söyleniyor ama sözler eylemlerle çelişiyor. Bir gazeteci sahaya giriyor, işini yapıyor ve bu yüzden katlediliyor! Gerçeği almaya, alternatif bir bakış açısı göstermeye çalıştığı için mesleği bırakmadı... Çoğu zaman gazetecilere meslekten uzaklaştırmak için faaliyetlerini değiştirmeleri teklif edilir ama insanlar sonuna kadar gazeteci olarak kalır. Gerçek gazeteciler, hapse girmeye hazırdır.

Türkiye'de gazetecilerin sürekli gözaltına alındığını biliyoruz. Sınır Tanımayan Gazeteciler'e göre Türkiye'nin İfade Özgürlüğü Endeksi 150'nin altında. Kürt gazetecilerin, haklı olmalarına rağmen hapishanelerde. Türk cezaevlerinde insanlara işkence yapıldığı biliniyor. Kadınlara özellikle işkence yapılıyor. Tüm bunları bilerek işe koyuluyor ve gerçeği savunuyorlar.

Sizce Rusya'daki bağımsız medya bile Ortadoğu'daki soykırımlara neden tam olarak yer vermiyor? Çeşitli Avrupa platformları, içeriklerinin yarısından fazlasını insan hakları ihlalleri sorununa ayırıyor, ancak Türkiye'nin Kurdistan'daki sivil nüfusa yönelik askeri şiddeti bir tabu. Bu, eylemlerle dayanışmadır, yani. Türkiye'nin konumuna güven tam mı? Yoksa siyasi, ekonomik ve ortaklık çıkarlarının birleşimi gazetecilik ilkelerini alt mı ediyor?

Gerçekten iyi ve profesyonel olarak bilgili birkaç uzmanımızın olduğunu biliyorum. Bilim adamları var ama gazeteciler arasında sadece birkaç kişi var. Federal gazeteler onlara bu konuları tartışmaları için çok az yer veriyor. Ben bu siyaseti desteklemiyorum, çünkü biz de bu ilişkilere siyaseten dahil oluyoruz. İnsanlar sadece Ukrayna'da değil, diğer ülkelerde, özellikle Ortadoğu ülkelerinde neler olduğunu bilmeli. Ne yazık ki, sorun sürekli olarak ele alınmıyor, yalnızca akut aşamada bir şey olduğunda tartışılıyor ve daha sonra çok ayrıntılı olarak tartışılmıyor. Bana öyle geliyor ki bu tam bir yayın politikası tercihi. Elbette uzmanların olmaması ve materyal oluşturmak için bağımsız uzmanlar bulmanın zorluğu da var. İlgilenen okuyucu yabancı dillerde kaynaklara bakmalıdır. Ancak ortalama bir okuyucu bunu yapamayacak kadar tembeldir. Bu nedenle Rusçada Ortadoğu ile ilgili konular da dahil olmak üzere uluslararası gündeme daha fazla dikkat edilmelidir.