Türkiye ve Kuzey Kurdistan’da başka bir insan hakları ihlali de ifade ile sanat alanında yaşandı. İfade özgürlüğü ihlalleri ve baskı ilk olarak gazetecileri etkilese de özellikle ‘dezenformasyon yasası’ sonrası toplumun tüm kesimlerine uygulandı.

Gazeteciler özgür haber yapmakta zorladığı yıllardan biri olan 2023’te, Medya ve Hukuk Çalışmaları Derneği'nin (MLSA) hazırladığı ‘Türkiye’de Gazetecilik: Güvende Hissetmiyorum’ başlıklı rapor, her 10 gazeteciden 9’unun kendisini güvende hissetmediğini ortaya koyuyor. 57 gazeteci ile yapılan çalışmada gazetecilerin yüzde 70,2’sinin 'gözaltına alınma ya da tutuklanma' endişesiyle çalıştığı belirtilen rapora göre; gazetecilerin büyük çoğunluğu yazdıkları ya da takip ettikleri haberler nedeniyle ya kolluk şiddetine uğruyor ya da devlet otoritelerinin sayfalarına etiketlenerek hedef gösteriliyor.

MLSA’nın verilerine göre; 19 Aralık 2023 itibarıyla en az 13’ü hükümlü olmak üzere toplamda 37 gazeteci ve medya çalışanı cezaevinde bulunuyor. İHD ve TİHV’in ortak raporuna göre ise 2023’ün ilk 11 ayında ifade özgürlüğü ve basın çalışanlarının durumu şöyle:

* 84 gazeteci gözaltına alındı, 19 gazeteci tutuklandı. Bir gazeteci sınır dışı edildi, bir gazetecinin ülkeye girişi engellendi.

* En az 10 gazeteci saldırıya maruz kaldı, bunun sonucunda en az 6 gazeteci yaralandı. 9 gazeteci tehdit edildi.

* 34 gazeteci hakkında soruşturma başlatıldı. 225 basın çalışanı hakkında açılan 85 davanın görülmesine devam edildi.

* 3 bin 446 içeriğe ve 362 siteye erişim engellendi.

* Sosyal medya paylaşımları gerekçesiyle dördü çocuk, bin 731 kişi gözaltına alındı, 457 kişi tutuklandı, 29 kişi adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı.

* 43 kanala idari para cezası, 38 kez program durdurma cezası ve bir kanala 7 gün yayın durdurma cezası verildi.

* Bir yayınevine, bir yapım şirketine, bir gazete bürosuna kolluk kuvvetleri tarafından baskın düzenlendi.

* 8 kitap hakkında toplatma kararı, iki çocuk kitabı hakkında ise sınırlama kararı verildi.

* 28 sanatçı haklarında açılan davalarda yargılandı.

* 2023’ün ilk 11 ayında ‘halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma’ gerekçesiyle 12’si gazeteci olmak üzere en az 24 kişi gözaltına alındı. 9’u gazeteci olmak üzere en az 11 kişi hakkında soruşturma açıldı. En az 7 kişi hakkında dava açıldı. Bir kişi 10 ay hapis cezası ile cezalandırıldı.

* İfade özgürlüğü kapsamında yıllardır tartışılan Cumhurbaşkanına hakaret suçundan 2023’ün ilk 11 ayında en az 33 kişi yargılandı. Aynı gerekçeyle 5 kişi gözaltına alındı, biri çocuk üç kişi tutuklandı.

TUTUKLU YARGILAMALAR ARTTI

MLSA gözlemcilerinin 22 Aralık’ta açıkladığı “İfade özgürlüğü Davaları, Dava İzleme Programı Raporu 2023” verilerine göre; MLSA’nın 20 ilde takip ettiği 233 davada, bin 646 kişi yargılandı. Bu dönemde karar çıkan 32 davada, 116 kişiye 217 yıl, 8 ay, 20 gün hapis cezası verildi. Bunların arasında yer alan 17 gazetecilik davasında ise 23 gazeteci 67 yıl, 8 ay, 12 gün hapis cezası aldı. Karara bağlanan 6 davada, 12 kişi hakkında 75 bin 126 TL adli para cezası verilirken, 59 davada ise beraat kararı çıktı.

MLSA’nın Eylül 2021 - Temmuz 2022 tarihlerini kapsayan bir önceki rapor dönemine göre, bu dönemde tutuklu yargılamaların oranı yüzde 150 arttı. Bu rapor döneminde 29’u gazeteci olmak üzere, 30 kişi tutuklu yargılandı. Sayının dramatik bir şekilde artmasına Ankara’da 11, Amed’de ise 15 gazetecinin tutuklanması neden oldu.

Raporun kapsadığı dönemde 314 gazeteci, davaların yüzde 66’sına denk gelen toplam 154 davada sanık olarak yargılandı. Bu davaların 133’ünü ise (yüzde 57’sini) haber yapmak, yayınlamak gibi sadece gazetecilik nedeniyle açılan davalar oluşturdu. Gazeteciler, barışçıl gösterileri haber yapmak için takip ederken gözaltına alınarak, eylemcilerle birlikte, “2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefet” iddiasıyla da yargılandı; gazetecilere yönelik davaların bir kısmı bu iddiayla açılanlar oldu.

Gazetecilerin yargılandığı davalarda yüzde 43 ile en çok “terör” suçlamaları yöneltildi. Gazeteciler, 29 davada “Terör örgütü propagandası”, 15 davada “Terör örgütü üyeliği” ve 10 davada “Terörle mücadele görev almış kamu görevlilerini hedef göstermek” iddiasıyla yargılandı. Bu davalarda gazeteciler en çok “Terör örgütü üyeliği” ve “Terör örgütü propagandası” iddiaları sebebiyle ceza aldı. “Örgüt üyeliği” iddiasıyla toplamda 28 yıl 9 gün, “Örgüt propagandası” iddiasıyla toplamda 15 yıl 6 ay 28 gün hapis cezası verildi.

“Terör örgütü üyeliği” iddiasıyla gazeteciler hakkında görülen davalarda sunulan 90 farklı delilin 20’sini (yüzde 22) haberler ve 11’ini (yüzde 12) de sosyal medya paylaşımları oluşturdu. “Dezenformasyon Yasası” kapsamında en az 26 gazetecinin soruşturma geçirdiği, 6 gazetecinin gözaltına alındığı ve en az 4 gazetecinin tutuklandı.

SANATÇILAR HEDEF GÖSTERİLDİ

2023’te sanat üretimleri ve etkinliklere de çeşitli yasaklar getirildi. Sanat Fabrika’nın hazırladığı 2023 Bülteni’ne göre ise kültür sanatta şunlar yaşandı:

* Amed Şehir Tiyatrosu oyuncuları gözaltına alındı.

* Grafikçi Mahir Akkoyunlu tasarımları dolayısıyla hedef gösterilerek gözaltına alındı.

* Kocaeli Derince Belediyesi, sanal medyada hedef gösterilen Aynur Doğan’ın konserini iptal etti.

* Mersin Valiliği daha önce onay verdiği Kürtçe ‘Tartuffe’ adlı tiyatro oyunu, gösteriye 20 saat kala iptal etti.

* Şarkıcı Gülşen’e “Halkı kin ve nefrete sevk etmekten” dava açıldı. Şarkıcının yaşam tarzı ve kıyafetleri hedef gösterildi.

* İstanbul Kadıköy’de istek parçayı çalmadığı gerekçesiyle Kürt Sokak sanatçısı Cihan Aymaz katledildi.

* Şarkıcı Melek Mosso’nun konseri “Halkın inanç ve gelenekleriyle uyuşmadığı” ve “Ahlaksızlığa özendirdiği” iddiasıyla iptal edildi.

* İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait Eyüp Feshane’de açılan Artİstanbul sergisi “LGBTİ+ propagandası yaptığı” iddiasıyla saldırıya uğradı ve bir süre kapalı kaldı.

* 60. Antalya Altın Portakal Film Festivali, Yönetmen Necla Demirci’nin ‘Kanun Hükmünde’ belgeselini sansür nedeniyle programdan çıkarması akabinde filmler ve jüri festivalden çekilince bu yıl iptal oldu.