Kültürel kimliklerin görsel ayaklarından el sanatları, bulundukları yörenin gelişimine önemli katkılar sağlamaktadır. Kürdistan’ın dört bir köşesinde el sanatları kültürel mirası nesilden nesile günümüze kadar aktarılabilmiştir.

Kıymetli el sanatımız battaniyeciliğin tarihçesi 1800-1900'lü yıllara dayanır. Kürdistan'ın en önemli kentlerinden olan Siirt'te, tiftik keçisinin yününden el emeği üretilen battaniyeler paha biçilmez. Battaniyelerin dışında külah, patik, yelek, çorap, seccade, atkı ve turık (çanta) gibi ürünler de otantik motiflerle el işi tezgahlarda işlenerek günümüze kadar devam etmektedir.

Tiftik yünü el yapımı ürünlerin hem imalatını hem de satışını yapan 56 yaşındaki Yusuf İşçi, babasından devraldığı bu zanaatın mutfağını ANF'ye anlattı.

‘HER MOTİFİN BİR HİKAYESİ VARDIR’

Battaniyelerin uygulanan motifine göre üretim süresinin değiştiğine değinen Yusuf İşçi, önce tiftik yününün macerasını anlattı: “Tiftik keçilerinin tüyleri yılda bir defa kırpılarak toplanır. Toplanan doğal tiftik renklere ayrılır. Ayrılan tiftik tarama tezgâhında taranır ve daha sonra yıkanır, kurutulur. Kurutulduktan sonra el ile kirmenle ip haline getirilir. İpler çileler şekline getirilerek tahta makaraların üzerine takılır. Çıkrık yardımıyla tahtadan yapılmış küçük makaraların üzerine sarılır. Sarılan makaralar mekiğe geçirilerek, battaniye tezgahında uygulanan motife göre 1 ile 4 gün arasında bir süre içerisinde dokunur.”

Tiftik battaniyelerinin kalitesini etkileyen unsurların başında dokunduğu tiftiğin kalitesinin sonra renginin geldiğini belirten İşçi, tiftikteki ana renkleri sıraladı; beyaz, siyah ve kahverengi. Kaliteyi belirleyenin dokuyucunun ustalığı olduğunu söyledi.

TİFTİKTEN ŞAL U ŞAPIK ÜRETİLİYOR

Ülkede ve dünyada nam salmış olan Siirt tiftik battaniyesinin, eksi 30 derecede bile insanı ısıtabilecek özellikte olduğunu belirten Yusuf İşçi, Siirt'in bu battaniyesinin geleneksel dokuma şekillerine bağlı kalınarak dokunduğunu aktardı. “Siirt battaniyesi birinci kalite tiftikten dokunmaktadır. Tiftikte başlıca 6-7 çeşit renk bulunmaktadır. Deve tüyü, krem rengi, siyah, zeytin rengi, kahve rengi, gri ve beyazla siyahın karışımından elde edilen açık mavi tonlarından dokunmaktadır. Dokuma motifleri genelde düz tek renk veya karışık renklerde çizgili motifler verilerek dokunmaktadır.”

Oldukça dayanıklı tiftik dokuma ipliğinden battaniye dışında patik, külah, yelek, çorap, bere, seccade, atkı ve turık gibi ürünler de üretiliyor. Bu çeşitler dışında kara tezgah dediğimiz dokumayla tiftik kumaşı da üretiliyor ve bu kumaş genelde Kuzey Kürdistan’da Şal û Şapık giysisinin üretiminde kullanılıyor. Bu tiftikten üretilen ürünlerin ömrü 50 yıl kadar yıpranmadan sürüyor.

‘BU KÜLTÜR MİRASIMIZA SAHİP ÇIKACAĞIM’

Son olarak Kürt kültürünün önemli bir parçası olan tiftik battaniyeciliğini fabrikasyon ürünlerin vurduğunu anlatan Yusuf İşçi, yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan mesleğinin devamı için elinden geleni yapacağını söyledi: “Siirt’in doğal yapısı ve iklimi tiftik keçisi üretimine oldukça elverişli olup eskiden beri tiftik keçisi yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bir adet tiftik keçisinden ortalama olarak 1-2 kg arası tiftik üretilebilmektedir. Ancak son yıllarda gelişen teknoloji, el dokuması seri üretim yapan battaniye fabrikalarının çoğalması, Siirt tiftik battaniyesi üretimini oldukça düşürdü. Bir dönem 300’e yakın dokuma tezgahının bulunduğu Siirt’te son dönemlerde tezgah sayısı 50’ye kadar düştü. Seri üretimden dolayı el dokuma tezgahları ciddi bir şekilde azaldı ve yok edilme ile yüzyüze kaldı. Ancak babamdan devir aldığım bu kültür mirasımızın yok olmaması için elimden geleni yapacağım.”