Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi’nin (AK-YBYK) Genel Kurul toplantısında 2024 31 Mart Seçimlerini İzleme Komisyonu ile birlikte Türkiye raportörleri İsviçreli David Eray ve Slovenyalı Vladimir Prebilic’in “Türkiye'deki Yerel Seçimler Yerel Özerklik Avrupa Şartı'nın Uygulanması İzleme Komisyonu ve İnsan Hakları ile Hukukun Üstünlüğünün Yerel ve Bölgesel Düzeyde Saygı Gösterilmesi Üzerine” başlıklı rapor, tartışıldıktan sonra 3 çekimser, 4 karşı olmak üzere 65 oy ile kabul edildi.

Genel Kurul'da DEM Parti, CHP ve AKP temsilcilerinin yanı sıra Türkiye’deki ciddi basın ve fikir özgürlükleri, Kürt temsilcilerinin tutuklanması, kadın hakları ve hak eşitliği gibi sorunları, farklı ülkelerden temsilciler de gündeme getirdi.

“Ankara ile olumlu bir uzlaşı sonucu” son şekli verilen rapora hiçbir değişiklik önergesinin gelmemesi ve raporun olduğu gibi kabul edilmesi, söz konusu “uzlaşıyı” teyit eder nitelikte olması dikkat çekti. Türk hükümetinin özellikle Kürdistan’da geçmiş yerel seçimler sonrası başvurduğu, son seçimlerde ise Colemêrg Belediyesi’ne yaptığı kayyum atamalarının asla kabul edilemez olduğu, “zira seçilmişler yerine yerel demokrasi ve yönetim yapısıyla hiçbir alakası olmayan atanmışların Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi’nin ilkelerine tamamıyla ters” olduğu vurgusu yapıldı.

Raportörler, Ankara ile uzlaşı sonucu kabul edilen raporun karar önergelerinin Türkiye’de uygulanması amacıyla Aralık ayı itibarıyla bir yol haritası hazırlayacakları bilgisini de verdi. Rapor onanmış haliyle gereğinin yapılması amacıyla Ankara’ya, takip edilmesi için ise Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine ve Parlamenterler Meclisi’ne de iletilme kararı alındı.

31 MART YEREL SEÇİMLERİNE DAİR

Kabul edilen raporda 31 Mart yerel seçimlerine dair şunlara yer veriliyor:

“Kongre, -özellikle ifade özgürlüğü, oy verme ve seçilme hakkındaki kısıtlamalar ve yargı bağımsızlığı konularında -genel olarak hukuki çerçevenin hala önemli eksiklikler ve kısıtlamalar içerdiğini ve bunların yerel ve bölgesel düzeyde demokratik seçimler için tam olarak elverişli olmadığını kabul eder. Bu eksikliklerin bazıları uluslararası ve Avrupa seçim standartları ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadına uygun değildir.

- Bazı siyasi partiler, yerel siyasi hayatta daha fazla kadının yer almasını sağlamak için çaba göstermiş, bu da bu pozisyonları işgal eden kadın sayısında düşük ama belirgin bir artışla sonuçlanmıştır;

- 2019'dan beri olumlu bir gelişme kaydedilmiş olup, sadece bir durumda (Van'da) seçilmiş bir belediye başkanının yerine ikinci en yüksek oy alan aday tarafından atama yapılmış ve bu durum daha sonra YSK tarafından iptal edilmiştir;

- Teknik olarak yetkin olmasına rağmen, seçim yönetimi bağımsızlık ve şeffaflık eksikliği ile mücadele etmiş ve ön sonuçlar, kararlar ve toplantılar hakkında kamu ile yalnızca kısmi iletişim kurmuştur;

- Oy verme hakkındaki kısıtlamalar devam etmiştir, bunlar arasında askere alınanlar ve mahkûmlar için kısıtlamalar ile sivil hakların iptal edilmesi nedeniyle seçilme hakkındaki kısıtlamalar yer almakta ve bu durum, esasen binlerce kişinin özellikle güneydoğuda seçimlere katılmasını engellemiştir;

- Seçim listelerinin doğruluğuna ilişkin sorunlar, özellikle doğuda seçmenlerin sahte göçü ve aynı adreste kayıtlı seçmenlerin farklı oy verme yerlerine dağıtılması gibi güvenilir iddialar nedeniyle, seçim sürecinin bütünlüğünü etkilemiştir;

- Resmi kampanyanın yalnızca 10 gün sürmesi nedeniyle, kampanyanın büyük bir kısmı yetersiz düzenlenmiş veya düzenlenmemiş kalmış ve adaylar arasında adil rekabet koşullarını garanti etmemiştir; bu, gerçek demokratik seçimler için bir ön koşuldur;

- Aynı zamanda, kampanya, devlet kaynaklarının ve resmi pozisyonların kötüye kullanılmasıyla ilgili birçok iddiadan etkilenmiş ve bu durum, iktidar partisinin adaylarına haksız bir avantaj sağlamıştır. Kampanya, Cumhurbaşkanın en aktif aktör olduğu bir ulusal seçim olarak algılanmış ve seçim seşizliğine uyulmamıştır. Bu durum, kampanyanın aşırı şekilde ulusal politikaya odaklanmasına ve devlet ile iktidar partisi arasındaki sınırın bulanıklaşmasına neden olmuştur.

- Vatandaşların şeffaflık konusundaki artan taleplerine rağmen, partilerin ve seçim kampanyalarının finansmanı çok az düzenlenmiş ve bu durum, tüm adaylar için kampanya koşullarının eşitliği ilkesini sorgulatmıştır.

- İfade özgürlüğü ve medya durumunun kötüleşmesi, cezai kovuşturmaları önlemek için genel bir korku, baskı ve öz sansür iklimi yaratmış, bu durum vatandaşların tarafsız ve dengeli bilgilere ulaşmasını engellemiştir. Aynı zamanda, medya kapsamının tarafsızlığını garanti eden kurallar düzenli olarak göz ardı edilmiştir. Bunlar arasında bunları denetlemekle görevli kamu kurumları da bulunmaktadır.

- Seçim günü bazı tutarsızlıklar gözlemlenmiştir. Bunlar arasında muhtarların seçimlerinin organizasyonu ile ilgili düzenlemelerin eksikliği ve kafa karışıklığı, bazı durumlarda fiziksel çatışmalara yol açan adayların oy verme yerlerinin yakınında bulunması, bazı durumlarda intimidasyon olarak algılanabilecek önemli güvenlik güçlerinin varlığı, oy verme yerlerindeki kalabalıklar ve aceleyle yapılan sayım süreçleri yer almaktadır.

….
- Seçimle ilgili anlaşmazlıkların çözümü kapalı kapılar ardında ve şeffaflıktan yoksun bir şekilde devam etmiş, bu da siyasi olarak yanlı bir prosedür algısına yol açmıştır. Nihai olarak bağımsız bir yargı denetimi altında değildir.

- Kadınlar ve gençler yerel ve bölgesel düzeyde karar alma pozisyonlarında yeterince temsil edilmemiştir ve kadınlar, seçim yönetiminin tüm seviyelerinde de düşük temsil oranına sahip olmuştur;

- İçişleri Bakanlığı, Hakkari belediyesinde seçilmiş bir belediye başkanının yerine bir yönetici atamıştır. Bu, Kongre ve Venedik Komisyonu tarafından yerel özerkliğin doğasına zarar veren ve terörle ilgili suçların çok geniş bir yorumuna dayanan uzun süreli bir uygulamanın en son örneğidir.

- Son olarak, Türkiye'deki seçim gözlemi, Türk yasaları tarafından yasaklanmış olup, bağımsız ulusal gözlemcilerin tüm seçim sürecine erişimi olmamıştır; bu durum, Türkiye'nin uluslararası taahhütleri ile çelişmektedir.

 TÜRKİYE’NİN YERİNE GETİRMESİ GEREKENLER

a. Seçim yasalarının netliğini artırmak ve seçimlerle ilgili tüm yasaları uyumlu hale getirerek seçimler için tutarlı bir çerçeve sağlamak ve tüm adaylar için eşit koşullar garanti etmek;

b. Toplantı ve ifade özgürlüğüne yönelik çok geniş kısıtlamaları kaldırarak, gerçekten demokratik seçimler için tamamen elverişli bir iklimin yeniden tesis edilmesi;

c. Seçim yönetiminin tüm seviyelerinde karar alma süreçlerinin şeffaflığını artırmak için toplantıların kayıtlarını sağlamak, YSK toplantılarını halka açık veya canlı yayınlamak, kararları ve sonuçları belirli süreler içinde çevrimiçi yayınlamak ve ulusal seçim gözlemcilerinin tüm seçim sürecini takip etmelerine izin vermek.

d. Askeri öğrenciler ve diğer genel oy verme hakkı kısıtlamaları için oy verme hakkındaki kısıtlamaları kaldırarak daha kapsayıcı bir seçim süreci sağlamak.

e. Seçim listelerinin doğruluğunu daha da artırmak ve sahte seçmen kayıtlarını proaktif bir şekilde araştırmak ve yaptırımlar uygulamak; oy verme yerlerini taşıma ve birleştirme ile ilgili önlemleri gözden geçirmek ve aynı bölgede yaşayan seçmenleri farklı oy verme yerlerine atama uygulamalarını Venedik Komisyonu'nun görüşlerine uygun olarak yeniden değerlendirmek.

f. Resmi kampanya süresini 10 günden daha uzun bir süreye genişletmeyi düşünmek, böylece tüm adaylar için adil ve eşit kurallar oluşturmak.

g. Seçim döneminde idari kaynakların ve resmi pozisyonların kötüye kullanımıyla ilgili durumları güçlendirmek ve soruşturmalar yapmak; Cumhurbaşkanının yerel seçimlerdeki rolünü netleştirmek; seçimle ilgili ana bakanlıklarda tarafsızlıkla yükümlü teknik bakanların atanması uygulamasının yeniden tesis edilmesini düşünmek, böylece sürecin tarafsızlığına olan güveni artırmak.

h. Partilerin ve kampanyaların finansmanına yönelik daha sıkı düzenlemeleri hızla getirmek, örneğin kampanya harcamaları için bir üst sınır koymak ve şeffaflık, bütünlük ve hesap verebilirlik sağlamak için etkili bir kontrol mekanizması oluşturmak; bu, Avrupa Konseyi Yolsuzlukla Mücadele Grubu (GRECO) tarafından önerilmektedir;

i. Medya durumunu genel olarak iyileştirmek için kesin önlemler almak ve özellikle kamu yayıncılarının tarafsız medya kapsamını sağlamak için etkili bir medya denetim sistemi kurmak; gazetecilerin ifade özgürlüğü önündeki engelleri kaldırmak, özellikle terörle mücadele, yanıltıcı bilgi yayma veya iftira ile ilgili aşırı dava açma ve gözaltı uygulamalarını ele almak; bu, seçim kampanyaları bağlamında özellikle önemlidir;

j. Oy verme günü prosedürleriyle ilgili olarak, mukhtarların seçimleri için düzenlemeler getirmek; bu, kampanya ortamı ve oy verme yerlerinin yakınındaki varlığı kapsamalıdır, böylece yerel kalabalığı azaltmak ve fiziksel çatışmaları önlemek; güvenlik koşulları elverdiğinde, oy verme yerlerinde ve çevresinde polis varlığını sınırlamak ve yalnızca oy verme yeri başkanlarına güvenlik güçlerini davet etme hakkı vermek;

k. Seçim yerlerinin erişilebilirliğini sağlamak ve seçmenlerin ikamet yerinden bağımsız olarak taşınabilir sandıkları dağıtmak için çabaları sürdürmek; oy verme prosedürleri hakkında oy verme yeri üyelerine daha fazla netlik ve eğitim sağlamak;

l. Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) bağımsızlığını ve tarafsızlığını artırmak için önlemler almak; seçim anlaşmazlıklarının çözüm mekanizmasının hukuki bütünlüğü ve şeffaflığını güçlendirmek; YSK kararlarının bağımsız bir yargı organı tarafından nihai olarak incelenmesini sağlamak;

m. Kadınların yerel politikadaki karar alma pozisyonlarına katılımını artırmak için %30 cinsiyet kotası gibi önlemler getirmek; gençlerin katılımını desteklemek için teşvik edici önlemleri düşünmek;

n. Venedik Komisyonu'nun 2020 tarihli, seçilmiş adayların ve belediye başkanlarının yerine atanması ile ilgili görüşüne uygun olarak, adayların seçilme yeterliliğinin seçimlerden önce kesin bir ceza mahkumiyetine dayanarak değerlendirileceğini sağlamak; 2016 yılında belediyeler yasasına eklenen 45. maddenin 1. fıkrasını kaldırmak ve bir belediye başkanının görevden alınması durumunda, seçmenlerin iradesine saygı göstermek için belediye meclislerinin bir vekil başkan seçmesine veya belediye başkanlığı seçimlerinin tekrarlanmasına izin vermek gibi diğer çözümleri düşünmek;

o. Ulusal ve uluslararası seçim gözlemcilerinin akreditasyonu ile ilgili yasalar getirmek ve bu aktörler tarafından seçim gözlemini, YSK'dan özel önlemler talep etmeden normal bir prosedür haline getirmek; ayrıca, Kongre'nin kendi kurallarına ve prosedürlerine dayanarak belirlediği gelecekteki uluslararası seçim gözlem misyonlarının yapısına müdahale etmekten kaçınmak.

Kongre, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi ve Parlamenter Meclisi'ni, Türkiye ile ilgili faaliyetlerinde bu tavsiyeyi dikkate almaya çağırdı.