Bilim insanları Dünyayı saran covid-19 virüsüne karşı etkili olacak bir aşının geliştirilmesinin 12-18 ay gibi bir zaman alacağını söylüyor. Eğer bu senaryo gerçek olursa insanlık tarihinde ilk kez bir salgın hastalık için aşı, salgın sırasında üretilmiş olacak. 

Bir salgın hastalığa karşı aşının geliştirilmesi, test edilmesi ve üretimi yaklaşık 10 sene alıyor. Ancak yarım milyona yakın insanı etkileyen ve küresel sistemi alt üst eden covid-19 salgını bilim insanlarını da hızlı hareket etmeye itmiş durumda. 

New Scientist dergisine açıklamada bulunan aşı uzmanı Melanie Saville, şu anda 12-18 ay içinde 1 milyon doz kadar aşının üretilmesinin hedeflendiğini söyledi. 

Bugüne kadar bilim insanlarının en hızlı geliştirdiği aşı, Batı Afrika’daki Ebola salgınına karşı üretilen aşıydı ve bu 5 yıla yakın bir süre aldı. Tıp çevrelerinde 12-18 ay arasında yaygın bir şekilde kullanılacak bir aşının güvenliği konusunda ciddi endişeler var. 

AŞI NASIL ÇALIŞIYOR?

Dünyada viral ya da mikrobik hastalıklara karşı üretilen aşıların tümünün çalışma mekanizması aynı. Aşılar vücudun bağışıklık sistemini vücudun enfekte olduğuna inandırıyor ve işgalci virüs ya da mikroplara karşı hazırlıklı olması sağlanıyor. Aşı hastalığı ne kadar iyi taklit ederse, aşının etkililik oranı o kadar artıyor. 

Bunu sağlamak için dört temel yöntem var. Birincisi hastalığa neden olan virüs ya da mikropların hastalığa etkili bir şekilde neden olacak yeterlilikleri azaltılarak vücuda enjekte edilmesi. Bu şekilde bağışıklık sistemi söz konusu virüs ya da mikropları tanıyor ve sonradan enfekte olsa da hastalık tam gelişmeden vücuda giren virüsü yok edebiliyor. 

İkincisi vücuda tamamen deaktive edilmiş mikrop ya da virüslerin enjekte edilmesi yöntemi. Bu ilk iki yöntem de grip aşılarında kullanılıyor. 

Tetanoz gibi bakterilerin zehirlemesinden kaynaklanan hastalıklarda ise bu zehirler düşük oranlarda vücuda veriliyor ve vücudun buna karşı bağışıklık kazanması sağlanıyor. 
Son tür ise enfeksiyona neden olan mikrop ya da virüsün çok karakteristik bir parçasının vücuda enjekte edilmesi. Bu şekilde vücut enfekte olduğu zaman reaksiyon verebiliyor. 
Her dört tür aşının geliştirilmesi için çoğu zaman 10 sene gibi bir süre gerekiyor. Hatta bazı hastalık türlerinde bu süre 15 seneye kadar çıkabiliyor. 

AŞI NASIL HIZLA GELİŞTİRİLECEK?

Günümüzde modern tıbbın sahip olduğu imkanlar geçmişin çok çok ilerisinde. Bir virüs ya da mikrobun genetik yapısının çözülmesi günümüzde çok daha kısa bir süre içerisinde mümkün. Ayrıca son 10 senede SARS, MERS ve Ebola salgınlarında yapılan çalışmaların oluşturduğu tecrübe de aşının geliştirilmesinin hızına etki eden bir faktör. 

Ancak bir aşının geliştirilmesi sırasında izlenmesi gereken çok ciddi güvenlik mekanizmaları var. Zira bundan önce farklı hastalıklar için geliştirilen ve denenen bir çok aşı vücudun hedeflenen hastalığa karşı daha da zayıflamasına neden oldu. Covid-19’un olağanüstü bulaşıcı niteliği göz önüne alındığında aşının geliştirmesinde yapılacak bir hatanın milyonlarca insanın hayatını tehlikeye atabileceğini görmek gerekiyor. 

Bilim insanları bu noktada oldukça temkinli. Doktor Saville 12-18 aylık bir süre içinde aşının geliştirilmesini oldukça iyimser bir tahmin olarak nitelendiriyor. Ancak virüsün prototipi üzerinde yapılan çalışmaların bu virüse karşı bir aşının kesin olarak geliştirileceğini gösterdiğini de ifade ediyor. 

AŞININ GELİŞTİRİLME AŞAMALARI

Protip geliştirme: Bu aşama enfeksiyona neden olan virüs ya da mikrobun bir prototipi laboratuvarda geliştiriliyor. Genelde yıllar alan bu aşama günümüzde kısa sürede gerçekleştirilebiliyor. Örneğin covid-19’un prototipi sadece saatler içinde laboratuvarda ortaya çıkarıldı. 

Hayvanlar üzerinde deneyler: Aşılar önce hayvanlar üzerinde bağışıklık sisteminin nasıl tepki verdiğini izlemek için deneniyor. Hastalığın belirtilerinin ne kadar uzun sürede ortaya çıktığına bağlı olarak bu süreç aylarla ifade edilebiliyor. 

Birinci aşama testler: Bu aşamada 20-80 insan grupları üzerinde aşı deneniyor ve yan etkileri test ediliyor. Eğer yan etkiler çok ciddi değilse bu aşama geçiliyor. 

İkinci aşama testler: İkinci aşamada daha büyük denek gruplarıyla aşının enfeksiyona karşı ne kadar etkili olduğu ölçülüyor. 

Üçüncü aşama: Bu aşamada ise aşı belirli bir alan ya da bir ülkede binlerce kişi üzerinde gözlem amacıyla deneniyor. 

Onay aşaması: Bütün aşamaların olumlu sonuçlanmasının ardından aşının üretilmesine ve ticari olarak satışına izin veriliyor. 

Üretim ve kamuya sunulması: Hükümetler aşının üretimi sırasında aşının kimlere öncelikli olarak ulaştırılacağına karar veriyor.