Erdewan Zaxoyî “Kurdistan barê giran Kurdistan, derdê dilan Kurdistan” (Kurdistan yükü ağır Kurdistan, yürek ağrısı Kurdistan” gibi sözlerle Kurdistan’a dokundu, Eyaz Yûsif ise "Eger dunya hemî gul bin, gulek bi tinê besî min e" (Bütün dünya bir gül bahçesi olsa bile bir gül yeter bana) sözleriyle Kurdistan’ın dört parçasında kuşaktan kuşağa miras kaldı.

Sanatçı ismi Erdewan Zaxoyî olan Erdewan Elî, 1957 yılında yoksul bir ailede dünyaya geldi. Ailesinin maddi zorluklarından dolayı eğitimini tamamlamayan Erdewan Zaxoyî, küçük yaşta müziğe tutundu. Gençliğe ilk adım attığı yıllarda ise 1970’li yıllarda Zaxo’nun tanınan müzik grubu “Newroz”un assolisti oldu. 1978 yılında 21 yaşındayken ilk müzik kasetini çıkarmayı başaran Erdewan Zaxoyî’nin yolu Bağdat’a düştü ve sesi Irak’ın başkentinden yayın yapan radyoda duyulan diğer Kürt sanatçıların arasına katıldı.

BAĞDAT RADYOSU GÜNLERİ

1958’de Irak’ta monarşinin yıkılmasının ardından gelen yeni rejim Kürtleri etkilemek için Bağdat radyosunda Kürtçe yayınlara da yer vermeye başlamıştı. Her ne kadar Kürtçe yayın, Baas milliyetçiliğinin ağır etkisi altında gerçekleşiyor olsa da bu radyo, dönemin Güney Kurdistan sanatının her eve girmesi için fevkalade bir fırsat ortaya çıkarmıştı.

Daha sonraki yıllarda sadece Başûr Kurdistanı’ndan değil diğer parçalardan da ünlü Kürt sanatçılarının sesi Bağdat radyosundan duyulacaktı. M. Arîfê Cizrawî, Îsa Berwarî, Eyşe Şan ve Mihemed Şêxo; 1980’den sonra yayını günde iki saat 45 dakikaya çıkarılan bu radyonun o yıllardaki favori sesleriydi.

Erdewan Zaxoyî’nin dışında 1970’li yılların sonunda bir başka Zaxo’lu sanatçı; Eyaz Yûsif (Zaxoyî)’nin yolu da Bağdat’ta düştü.

Tam adı Eyaz Yûsif Ehmed olan Yûsif Zaxoyî, 1961 yılında dünyaya gelmiş, ilk ve orta öğreniminden sonra Irak ordusuna ait askeri okula giderek subay rütbesi almıştı. Eyaz Yûsif, Güney Kurdistan’daki özgürlük hareketinin ağır darbeler aldığı 1970’lerin ikinci yarısında Irak ordusunda asker olmak yerine genç yaşta müzik hayatının kapısını aralamış, 1977’de assolisti olduğu “Ciwanên Dihukê” (Dihok Gençleri) isimli bir müzik grubu Güney Kurdistan ve Irak genelinde birinci olmuştu.

PÊŞMERGELİK YILLARI

Bağdat radyosunda Erdewan Zaxoyî ile aynı dönemde çalışan, şarkılar besteleyen ve seslendiren Eyaz Yûsif, ilk kasetini ancak 1982’de “Min dît cara ewilî” adıyla çıkardı. 21 yaşındaki bu genç ses; makam ve tarzıyla bir anda bütün Kurdistan’da hayranlık uyandırdı. Bağdat radyosunda ve kasetçalarlarda Eyaz Yûsif’in sesinin yükseldiği yıl, arkadaşı Erdewan Zaxoyî Irak rejiminin baskıları karşısında peşmerge saflarına katılmaya karar verdi.

1980’lerin ilk yarısı Başûrê Kurdistan’ın özgürlüğü için mücadele eden güçler ile Irak ordusu arasında savaşın şiddetlendiği yıllardır. Rojhilat’a çekilen pêşmergeler arasında bulunan Erdewan Zaxoyî, İran güçleri tarafından tutuklandı. Birkaç aylık cezaevi hayatının ardından serbest bırakıldıktan sonra soluğu Bakurê Kurdistan’da, Cizre’de aldı. Kimi kaynaklara göre Başûrê Kurdistan’da yakalanma tehlikesi olduğu için bir dönem Cizre’de yaşamak zorunda kaldı.

Erdewan Zaxoyî’nin, Kurdistan’ın üç parçası arasında gidip-geldiği 1980’li yılların ortasında PKK’nin kadro ve militanlarıyla tanıştı. Henüz çok iyi tanınmayan ve “Kurdistan Devrimcileri” olarak bilinen PKK’lilerden etkilendi ve doldurduğu bir ses kasetinde onlara da “Ji çeperên Zaxoyê, silav ji şoreşgerên Kurdistanê re” (Zaxo’nun mevzilerden selam olsun Kurdistan Devrimcileri’ne” sözleriyle yer verdi. Erdewan Zaxoyî bu kaseti, 1980’lerin başında Avrupa’da yeni kurulan Koma Berxwedan grubunun sanatçılarına gönderdi.

BİRKAÇ GÜN ARAYLA KATLEDİLDİLER

1985’te Zaxo’ya geri dönen Erdewan Zaxoyî, Irak güçleri tarafından tutuklandı, ağır işkencelerin ardından serbest bırakıldı. Bu arada Erdewan Zaxoyî gibi Eyaz Yusif de Saddam Hüseyin rejiminin hedefindedir.

Irak devleti, Behdinan’ın derinliklerinden çıkan, Kürt ve Kurdistan’ın özgürlüğünü şarkılarından eksik etmeyen sesleri susturmak için önce Eyaz Yûsif’e yöneldi. Tüberküloz hastası olan Eyaz Yûsif, tedavi için gittiği Musul’daki askeri hastanede 25 Ocak 1986 günü rejim güçlerince zehirlendi ve bir gün sonra yaşamını yitirdi.

Aile üyelerinin anlamına göre ise Eyaz Yûsif turneye çıkmıştı ve gittiği her şehirde devlet güçlerine kan bağışı yapma mecbur kılınmıştı. Bu versiyona göre turnenin Musul ayağında gittiği askere hastanede kan verirken Eyaz Yûsif zehirlendi ve 26 Ocak 1986’da hayatını kaybetti.

Irak devlet güçleri, peşmergenin silahlı mücadelesi kadar kitleleri etkileyen, özgürlük hayalleri, Kürtçe devrimci marşlarla besleyen Erdewan Zaxoyî’yi susturmak için bu kez farklı bir yöntem seçti. 28 Ocak 1986’da Bağdat radyosunun yıl dönümü nedeniyle “Sana ödül vereceğiz” denilerek Bağdat’a davet edilen Erdewan Zaxoyî, sahne alıp ödülünü aldıktan sonra 28’i 29 Ocak’a bağlayan gece kaldığı otelde Irak devlet güçlerince kaçırıldı.

O tarihten beri kendisinden haber alınamayan Erdewan Zaxoyî’nin akıbeti hala tam olarak aydınlığa kavuşmuş değil. Kim kaynakların anlatımına göre Erdewan Zaxoyî yurt dışına çıkmak istiyordu ve pasaport çıkarmak için gittiği Bağdat’ta gözaltına alındı, teslim olmayı kabul etmediği için de katledildi ve cenazesi bilinmeyen bir yere gömüldü.

BESTELERİ ÇALINIP TÜRKÇELEŞTİRDİ

Eyaz Yûsif 25 yaşına 4 kaset sığdırdı, onlarca şarkı besteledi. Erdewan Zaxoyî daha şanslıydı, 29 yıllık yaşamına 20’den fazla kaset sığdırdı, onlarca şarkı/türkü kaleme aldı. Sesi ve makamı o kadar etkileyiciydi ki, Türk devletinin devşirdiği Kürt kökenli sanatçılar Erdewan Zaxoyî’nin birçok bestesini gasp etti. Örneğin “Nazê Nazo” şarkısını İzzet Altınmeşe “Nazey” adıyla, “Silavan li min dikî” şarkını ise İbrahim Tatlises “Hış hışı hançer” adıyla Türkçeleştirilip çaldı.

Birkaç gün arayla katledilen Eyaz Yûsif ve Erdewan Zaxoyî Behdinan’ın, Zaxo’nun zengin müzik ocağında büyüdüler, sesleriyle 1980’lerin Kurdistan’a tutundular. Sömürgeciler fiziken onları Kürt halkından koparsa da sesleri kuşaktan kuşağa Kurdistan’a miras kaldı. Hele Erdewan Zaxoyî’nin Kurdistan dağlarında bir özgürlük savaşçısıyken besteleyip kıt imkanlarla bir kasete doldurduğu “Hatin hatin” (Geldiler, geldiler) şarkısı Kürt halkının özgürlük uyanışında halen sönmeyen bir meşale…

https://www.youtube.com/watch?v=o9e4Uk7jVFw&ab_channel=KurdVEVO

https://www.youtube.com/watch?v=kBJxCXB9hqA&ab_channel=KOMM%C3%9CZ%C4%B0K

https://www.youtube.com/watch?v=meGttqKBoeQ&ab_channel=ErdewanZaxoyi-Topic