Afrika’da çölleşmenin ve kurak havaların en fazla etkilediği ülkelerden biri de Sahel Çölü’nün batı ucundaki Burkina Faso. Bu ülkede 1980’li yıllardan itibaren birçok eski tekniğe dönen az sayıdaki çiftçi, çölleşmeyle sabırla mücadele edilebileceğini kanıtlamış.

77 yaşındaki Yacouba Sawadogo, bundan 40 yıl önce başladığı çölleşmeye karşı mücadelesini ani bir kararla almış ve ‘Zai’ tekniğini kullanmış. 2008 yılında bu tekniği kullanması sayesinde normal topraklardan iki kat daha fazla verim alan Ali Ouedraogo da Zai adlı teknikle biliniyordu. 

ONLARCA HEKTARLIK ORMAN VE TARIM ALANI

Burkina Faso’nun kuzeyindeki Ouahigouya bölgesinde kentte çalışırken herşeyi bırakıp kendini çölleşmeye karşı mücadeleye adayan Yacouba Sawadogo, onlarca yıl süren mücadelesi sonunda 40 hektarlık kurak toprakları ağaçlandırmayı ve tarıma açmayı başarmış.

Yaşadığı bölgenin çölleşmeden oldukça etkilendiğini kaydeden Sawadogo’nun ektiği ormanlık alan 25 hektarı bulurken, bu sayede çöl alanının yayılmasını durdurabilmiş.

Yacouba Sawadogo’yu önemli kılan ise, yüz yıllarca öncesine ait ve artık neredeyse unutulmuş olan ‘Zai’ adlı bir tekniği kullanması. İlk dönemlerde ‘boş çaba sarfettiği’ gerekçesiyle alay konusu olan Sawadogo, Zai tekniği sayesinde çölleşmeyle mücadeleye yönelik çalışan bilim insanlarının bile ilgisini çekiyor.

YÜZ YILLARDIR UNUTULAN TEKNİK 1980’LERDE YENİDEN

Burkina Faso ve çevre ülkelerde çok eski tarihlerde kullanılan Zai tekniği oldukça zahmetli olsa da, kurak bölgelerde ağaçlandırma ve tarım açısından önemli.

Bu tekniğe göre susuz ve meyilli alanlarda ilk olarak özellikle kurak mevsimlerde onlarca santimetre derinlik ve genişlikte çukurlar açılıyor. Bu çukurların içine ise organik olması için bitki çöpleri, gübre ve diğer maddeler yerleştiriliyor.

Sonrasında ise bu çukurlara bölge şartlarına dayanıklı bitkilerin tohumları ekiliyor. Bu sayede özellikle yağışların olmadığı dönemlerde toprağın nemli kalması sağlanırken, yağmur dönemlerinde bu çukurlar aynı zamanda suyu depolamaya olanak sağlıyor.

Yine bu çukurların belirli aralıklarla kazılması ve etrafına yerleştirilen taşlar sayesinde yağışlı zamanlarda suyun akması yerine birikmesi sağlanmış oluyor.

Erozyona da imkan tanıyan eğimli topraklarda uygulanan bu teknik aynı zamanda yağışların toprağı alıp götürmesini sınırlamaya imkan tanıyor.

‘BU ÇÖL TOPRAKLARIN BİR GÜN ORMANA DÖNÜŞECEĞİNDEN EMİNDİM’

Yabouba Sawadogo’nun halen inatla devam ettirdiği çabaları sayesinde uzun süreler sonuç alamadığı topraklar şimdilerde onlarca hektarlık tarım alanına dönüşmüş.

Mayıs ayında Radio La Voix du Paysan adlı köylülere hitap eden radyo kanalına konuşan Sawadogo, ilk başladığı dönemlerde köylülerin kendisine ‘deli’ dediklerini söyledi. Sawadogo, “En başından beri bu çöl toprakların bir gün ormana dönüşeceğinden emindim. Ama köylüler bana ‘deli’ muamelesi yapıyordu” diye konuşmuştu.

EN VERİMLİ TOPRAKLARDAN İKİ KAT DAHA FAZLA ÜRÜN VERİYOR

Zai başta olmak üzere eski Afrika tarım tekniklerinin kullanılması sayesinde günümüzdeki tarım tekniklerine oranla çok daha ucuz ve verimli tarım yapılması mümkün. 2008 yılında Avrupa basınına konu alan bir başka Burkina Faso’lu köylü Ali Ouedraogo’nun 1983’ten bu yana kullandığı Zai tekniği sayesinde diğer köylülerden iki kat daha fazla ürün topladığı belirlenmişti.

10 yıl önce hektar başına ortalama 130 euro bir masrafla yapılan bu tarım tekniği sayesinde bölgedeki en iyi tarımsal alanlardan çok daha fazla ürün elde edilmişti. Ali Ouedraogo, o dönemde Zai tekniğiyle hektar başına 1,5 ton sorgum elde ederken, çevre köylerde bu miktarın hektar başına ortalama 800 kilogram olması dikkat çekiyordu.

SAHEL’İN TARIMA AÇILMASI MÜMKÜN OLABİLİR

İklimsel değişiklikler nedeniyle her yıl tarımsal alanları biraz daha fazla yutan Sahel Çölü, sadece Burkina Faso’da 300 bin hektarı aşkın alanı içeriyor. Bu ise Burkina’nın sahip olduğu ekilebilir alanların onda birine denk geliyor.

Uzmanlar, Zai’nin yanı sıra eski tarım tekniklerinin uygulanabilmesi halinde küresel ısınmayla birlikte daha da yayılacak çöllerin sınırlanabileceğini ve hatta daraltılabileceğini öngörüyor.

Ancak bu tekniklerin kullanımı önündeki en önemli engel olarak zahmetli ve sabırlı bir çalışma gerektirmesi. Bunun sonucu olarak da birçok yoksul köylünün uzun vadeye yayılmış kredilerle desteklenmesi gerekiyor.