Kürdistan’ı ayakta tutan en önemli şeydir sözlü gelenek, dengbejlik ve oyunlar. O oyunlarda Kürdün direngenliği, Mezopotamya coğrafyasının asiliği, toplumsal dayanışmanın örnekleri anlatılır.

‘Birê’ oyunu da (bazı bölgelerdeki adıyla Cır, Cırê, Cıran Bırani) işte o oyunlardan biri. Sözlü anlatımlardan hareketle Birê oyunu (sporunun) Mezopotamya coğrafyasında binlerce yıllık bir öyküsü olduğu anlaşılıyor. “Yol kesme” anlamına gelen bu oyun, Kürtlerin savaşçılık tarihine eşlik eden bir sembol bir anlamda.

Bugün Kürdistan’ın farklı yörelerinde nadir olarak oynanan bu oyun şimdi gerilla ile yeniden hayat buluyor.

Birê sporu, coğrafik mekan ile mevsimsel değişimler arasında sıkı bir ilişki kurmuştur. Yukarı Mezopotamya’da hem ilkbahar hem de sonbahara giriş, yıl içerisindeki diğer dönemlere göre yoğunluğun olduğu, farklı hazırlıkların yapıldığı, heyecanın arttığı ve fiziksel aktivitelerin öne çıktığı mevsimlerdir. Birê sporu da tam bu dönemlerde sergilenen bir doğa, kültür, tarih ve toplumsal dayanışma sporudur.

BİRÊ OYUNU NASIL OYNANIR?

Birê 15’er dakikalık üç devre halinde; 7 asil ve 3 yedek oyuncudan oluşan toplam 10 kişi ile iki takım halinde oynanan bir takım oyunu. Çeviklik, hız ve ani kararlar vererek uygulamaya dayanan Birê, hayli efor gerektiren bir oyundur.

Saldırı ve savunma olmak üzere iki takım üzerine kurulu oyunda amaç, rakip takımdaki oyuncuları eleyerek kaleye ulaşmaktır.

Takımların başında lider, oyuncuların dağılımını yapar. Saldırı yapan oyuncuların savunmadaki oyunculardan herhangi birinin kaleye ulaşması ile oyun kazanılır. Oyuncu elemenin her iki takım açısından farklı yöntemleri vardır.

Savunmadaki oyuncular ise iyi bir koşu stratejisi belirleyerek karşı takımın oyuncularına dokunarak onları eleyebilir. Saldırı takımının tüm oyuncuları elenirse, oyunu, savunma kazanmış olur.

Oyun, 15 dakika içinde bitmediği taktirde takımların elenen oyuncu sayısına bakılarak sonuca varılır. En çok oyuncusu elenen takım mağlup sayılır. Üç devrede de berabere kalınması halinde ise tüm devrelerdeki elenen oyuncu sayısına bakılarak karar verilir.

Ayrıca ceza alanı kurallarına uymayan ve teknik hatalarda hakemin iki uyarısını alan oyuncu diskalifiye olur. Sözlü sataşma ve şiddet tavırları, oyundan atılmaya nedendir. Takımlar, devre arası 1 ya da 3 oyuncu değiştirme hakkına sahiptir. Çıkarılan oyuncu tekrar oyuna alınabilir ve oyun dört hakem tarafından yönetilir.

TURNUVA 26 EKİM’DE

Birê oyunu şimdi Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Spor Müdürlüğü ile yeniden hayat buluyor.

Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığına bağlı Spor Müdürlüğü’nün düzenlediği Birê turnuvasının 3’üncüsü 26 Ekim 2013’de başlıyor.

Turnuvaya Van, Hakkari, Kızıltepe, Nusaybin, Batman, Cizre, Silvan, Hazro, Kocaköy, Karacadağ, Çınar ve Eğil’in yanısıra Doğu Kürdistan’ın Urmiye kentinden toplam 14 takım katılacak.

YOĞUN TALEP VAR

Turnuva ve Birê sporu hakkında bilgi veren Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı Spor Koordinatörlüğünden Bişar İçli, çevre il ve ilçelerden turnuvaya bir çok takımın başvurmasına rağmen, bu yılki turnuvaya imkanları dahilinde sadece birer takımı kabul ettiklerini, ileriki turnuvalarda Kürdistan’ın bir çok bölgesinde Birê sporu için kulüpleşmeye giderek Birê’ye kurumsal bir kimlik kazandırmak istediklerini söyledi.

KÜRDİSTAN’A ÖZGÜ YÜZLERCE OYUN VAR

Birê oyununa ilgisini de anlatan İçli, Kürtlerin yazılı tarih çalışmasının ender olmasından dolayı, bire sporunu dengbejlerden duyduğunu ve çeşitli araştırmalar sonucunda Kürtlerin yüzlerce oyunu ve sporunun olduğunu öğrendiğini dile getirdi.

İçli, “Bu oyun ve sporlar içinden en çok ilgimi Birê çekti. Bunun sebebiyse Kürt karakterini en fazla yansıtan oyun olmasına inandığımdan dolayı, Birê üzerine yoğunlaştık ve Kürdistan coğrafyasında birçok yeri ziyaret ettik. Özellikle gittiğimiz bölgelerde yaşlılarla görüşüp bu oyunu gün yüzüne çıkardık. Birê birçok bölgede isim ve kural değişikliği gösterebiliyor. Örneğin bazı bölgelerde Cır, Cırê, Cıran Bırani, Bırrê ve Bır diye adlandırılıyor” diye konuştu.

Yine oyunun ulusallaşması adına tüm kuralları bir araya getirdiklerini ve bunun sonucunda da bellirli kuralları kabul edip Birê'nin standartlaşmasını sağladıklarının altını çizen İçli, Kürtlerin oyunlarının da ulusallaşarak yaşatılması gerektiğini belirtti.

“Turnuvayı bundan sonra gelenekselleştirmeliyiz” diyen İçli, oyunla ilgili bir hakem komitesi kurulması için de çalışacaklarını söyledi.