Ankara’nın ilçelerinden Beypazarı, Polatlı ve Bala’daki mevsimlik tarım işçilerinin yaşadığı kötü koşullar medyaya yansıdı. Salgına rağmen sağlıksız koşullarda kalan tarım işçilerinin hayati tehlikesi olduğu gibi bu risk aileleri ve özellikle çocukları için de geçerli.

Kalkınma Atölyesi’nin Uluslararası Çalışma Örgütü desteği ile hazırladığı ve 1 Mayıs’ta kamuoyu ile paylaşılan “Virüs mü Yoksulluk mu” adlı rapor, koranavirüs salgınının mevsimlik tarım işçileri ve onların çocukları ile bitkisel üretime olası etkisi üzerine yapılan bir araştırma. Araştırma 70 tarım aracısı ile görüşülerek; 70 aracının bu yılki çalışma planlarına göre temsil ettikleri 10 bin tarım işçisinin, Nisan 2020 ayı itibariyle beş ay boyunca 20 ili kapsayacak bir hareketlilik içinde olacağını belirtiyor.

MEVSİMLİK TARIM İŞÇİSİ GELMEZSE ÜRETİM AZALACAK

Bu hareketlilik mevsimlik tarım işçileri ile birlikte seyahat eden aileleri, hareketliliğin olduğu il ve ilçeleri de salgın sürecinde etkileyecek bir risk faktörü. Bun yanı sıra araştırma örneklemi alınan Adana, Ankara, Bursa, Düzce, Eskişehir, Hatay, İzmir, Konya, Malatya, Manisa, Mersin, Ordu, Giresun, İstanbul ve Urfa’da çiftçiler ve ziraat odası gibi kişi ve kurumlarla yapılan görüşmelerde; ihtiyaç duyulan mevsimlik işgücünün gelmemesi halinde üretimin etkileneceği ve bazı ürünlerde verimin, miktarın geçmiş yıllara göre daha az olacağı ifade ediliyor.

Eğer mevsimlik tarım işçileri için yeni düzenlemeler yapılmaz ve önlemler alınmazsa gıda tedarik zincirinde ciddi sıkıntılar yaşanacak. Zira Bala, Polatlı ve Beypazarı’nda mevsimlik işçileri görüntüleyen gazetecilerin Jandarma tarafından engellenmesi ve tablonun saklanmaya çalışılması olası bir felaketin ipuçlarını veriyor.

DÜNYADA TARIM İÇİN YEREL VE GÖÇMEN İŞÇİ HAREKETLİLİĞİ

Salgının başladığı Mart 2020’de başlayan araştırma dünyada, gıda zincirinin sekteye uğramaması için Avrupa’nın göçmen işçilere kapılarını açtığı, Kanada’nın 20 bin Meksikalı işçi için anlaşma yaptığını da aktarıyor. Yine Covid-19 salgını ile birlikte İngiltere, Fransa, Almanya ve İspanya’da da yerel işgücünün harekete geçirildiği ifade ediliyor.

İŞÇİLER İÇİN BİLGİLENDİRME EKSİK

Aracılarla yapılan görüşmelerde mevsimlik tarıma dair 3 seçenekli bir tablo ortaya çıkıyor: Sahada olup hâlihazırda tarımsal üretimde çalışanlar; sahada olup henüz tarımsal üretim çalışmalarına başlamamış olanlar; henüz sahaya ulaşmamış olanlar. Araştırmada belirtildiğine göre ilk günlerde sorulan ‘salgınla ilgili kamu kurumundan bilgilendirme aldınız mı?’ sorusu ağırlıklı olarak tarım aracıları tarafından ‘hayır’ olarak yanıtlasa da zamanla valilik ve belediye, jandarma gibi kurumlardan ‘bilgilendirme’ alındığı ifade ediliyor. Ama bir başka dikkat çeken taraf ise işçilerin bilgilendirilmesinin denetimsiz olması: “Araştırmanın gerçekleştiği tarihler arasında tarım aracılarının büyük bir kısmının iş bulduğu işçilerini salgınla ilgili tedbir ve uygulamalar konusunda belirli bir düzende bilgilendirmediği ayrıca anlaşılmıştır. Bu konudaki sorulara büyük oranda “konuşuyoruz” gibi muğlak bir ifadeyle cevap verilmiş ya da işe çıkma zamanı yaklaşmadıysa “henüz değil, daha erken” denilmiştir. Bir kısım tarım aracısı ise “Zaten herkes televizyondan izliyor” diyerek işçilerin de kendisi kadar bilgileniyor olduğunu söylemiştir.”

SALGIN İHTİYACINA SIRA BİLE GELMİYOR

Salgın öncesi de güvencesiz çalışma alanlarının başında gelen mevsimlik tarım işçilerinin koşulları belirsizliğini koruyor. Araştırmaya göre tarım göçü alacak bazı il ve ilçeler işgücüne ‘temmuz- ağustos’ hasadında ihtiyaç duydukları için o dönemde salgının hafifleyeceğini öngörerek önlem almamış. Öte yandan yaklaşık 10 bin tarım işçisinin koşullarını anlamak için yürütülen araştırmada, salgınla 70 aracıya ne gibi ihtiyaçları sorulmuş. Verilen cevaplar zaten var olan sorunun devam ettiğine işaret ediyor. 16 aracı ihtiyacımız yok derken geriye kalan 54 kişinin ihtiyaç listesi şunlar: “Bu dağılıma göre temiz, sürekli ve yeterli içme suyu, tuvalet, elektrik, banyo, gıda, temizlik maddeleri, ev/konteynır, kanalizasyon gibi normal şartlar altında da eksikliği duyulan temel alt yapısal ihtiyaçlar üst sıralarda yer alırken salgın koşullarında alınan kararlarda sıkça tekrarlanan çadırlar arası mesafe, çevre ilaçlaması, çadır, maske ve eldiven gibi tedbir uygulamalarının önem sıralamasında geride kalması dikkat çekicidir.”

BİRÇOK ÖNLEM BELİRSİZ

İçişleri Bakanlığı Nisan ayında salgınla mücadele kapsamında getirilen şehirlerarası seyahat yasaklarından mevsimlik işçileri istisna tuttu. Buna karşılık belge alınması şartı konulunca Urfa’da valilik önünde yığılma yaşandı. 6 ay boyunca bu hareketliliğinin süreceği düşünülürse olası tablolar yeniden ortaya çıkacak. Ayrıca araştırmaya göre Türkiye’nin bir dizi önlem açıklasa da sahadaki bulgulara göre mevsimlik tarım işçileri için birçok şey belirsiz: “Hâlihazırda uygulanacağı söylenen özellikle seyahatlerde kişisel mesafenin korunmasına ilişkin tedbirlerin ulaşım maliyetlerini artıracağı ve bunun kim tarafından karşılanacağının belli olmaması, çocukların işgücü olarak kullanılması yönünde ek bir baskı oluşturacaktır. Ek olarak 20 yaş altı ve 65 yaş üstü kişilerin seyahatine ilişkin getirilen kısıtlamalara mevsimlik gezici tarım işçileri konusunda belirli muafiyetler getirmiş olmasına karşın seyahat ve konaklama alanlarında bu tedbirlerin nasıl uygulanacağı belirsizdir. Mevsimlik gezici tarım işçiliğinin yoğunlaştığı alanlarda Covid-19 salgınıyla mücadele konusunda alınması gereken tedbirler açık olmakla birlikte ihtiyaç duyulan temel hizmet ve malzemeler nasıl ve kimler tarafından temin edileceği konusunda belirsizlik söz konusudur.”

Rapor, artan ulaşım maliyetlerine dikkat çekerken günlük 65 TL’lik yevmiyeler çalışan işçilerin bu şartları nasıl karşılayacağının belirsiz olduğuna da işaret ediyor. İçişleri Bakanlığı tedbirler dizisi yayınlasa da henüz sahaya yansımış bir önlem görünmüyor özellikle medyada çıkan görüntülerde.