Millî Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) Mesleki Eğitim Merkezleri (MESEM) kapsamında lise eğitimi gören çocukları sanayide işçileştirilen bu programda, 2023-2024 eğitim öğretim yılı içinde toplam 9 çocuk iş cinayetine kurban gitti. MESEM projesi eski adıyla Çıraklık Eğitim Merkezi, 9 Aralık 2016 tarihinde, örgün ve zorunlu eğitim kapsamına alındı. 4 yıllık olan bu okullarda öğrenciler haftada 4 gün bir iş yerinde pratik eğitim adı altında işçi olarak çalıştırılıyor, 1 gün ise okulda teorik eğitim ve fark dersleri alıyor.

TEMELLERİNİ KOÇ HOLDİNG ATTI

MESEM projesinin temelleri Koç Holding ve MEB’ işbirliğiyle, “meslek lisesi memleket meselesi” projesiyle 21 Haziran 2006 yılında atıldı. Meslek Lisesi Memleket Meselesi (MLMM) Projesi, Koç Holding’in sitesinde şöyle tanımlanıyor: “Mesleki-Teknik Eğitime Özendirme Programı” kapsamında gerçekleştirilen projenin amacı, “olanakları kısıtlı, başarılı ilköğretim mezunu gençlerin sanayi, bilişim ve hizmet sektörüne eleman yetiştiren meslek liselerine girmelerinin desteklenmesi; staj olanağı sağlayarak, bilgi, beceri ve yeterliklerinin artırılması ve ekonominin ihtiyaç duyduğu nitelikli teknik elemanların yetiştirilmesi.”

Memleket meselesi olarak sunulan sermayeye ucuz iş gücü programı çerçevesinde haftada 2 gün okul, 3 gün de staj adı altında çocuklar sömürülüyordu. 7 yıllık bu projeye Koç Holding bünyesinde 21 şirket dahil oldu. 8 bin çocuğun bu çerçevede projede yer aldı. 2015’ten itibaren, MLMM Projesi kapsamında geliştirilen Okul-İşletme İşbirliği Modeli’nin yaygınlaştırılmasını amaçlayan Okul-İşletme İşbirliğinin Geliştirilmesi Programı yürütülmeye başlandı. Bu proje de hem MEB hem de sermayenin birçok birliği tarafından desteklemiyor hatta bu işbirliğini yaygınlaştırmayı hedefliyordu: “2015-17 arasında MEB, Türk Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu (TÜRKONFED), Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) ve TÜSİAD sorumluluğunda; VKV, Özel Sektör Gönüllüleri Derneği (ÖSGD), ERG (Eğitim Reformu Girişimi), Öğretmen Akademisi Vakfı ve MESS (Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası) Eğitim Vakfı işbirliğiyle hayata geçirilmiştir. Programla, MLMM Projesi uygulamaları sırasında geliştirilen Okul-İşletme İşbirliği Modeli’nin yaygınlaştırılması…”

MESEM KAPSAMINDAKİ PATRONLARA TEŞVİK VE DESTEK

MEB ve sermaye işbirliğine atılan bu temellerle bugünkü adıyla MESEM’in yoksul aile çocuklarına dayatılması, yeni bir sömürü mekanizmasının da yolunu açtı. Zira işyerleri MESEM kapsamında çalıştırdıkları çocuklar sayesinde kâr elde ederken bu kapsamda devletten teşvik ve destekler alıyor. Sermayeye bu kapsamda asgari ücretin yüzde 30’u kadar maaş geri ödeme desteği. Öğrencinin SGK priminin devlet tarafından ödenmesi ve ayrıca sermayenin ara eleman ihtiyacı karşılaması sağlanıyor. İSİG Meclis’inin 12 Haziran Dünya Çocuk İşçiliğiyle Mücadele Günü kapsamında yayınladığı raporda yer alan bilgilere göre Nisan 2023 tarihi itibarıyla mesleki teknik eğitim çerçevesinde döner sermaye kapsamındaki üretim gelirleri 2 milyar liraya yükseldi. Bu gelirden öğrenci ve öğretmenlere düşen pay sadece 300 milyon lira. Üretim gelirininse geçtiğimiz yılsonu itibarıyla 3,5 milyar liraya yükseldiği tahmin ediliyor.

Aynı raporda ayrıca 2024 yılında bedavaya çalıştırılan öğrenci-işçiler için patronlara 1 milyar 698 milyon TL ödendi. Son üç yılda MESEM programlarına aktarılan kamu kaynağı 15 milyar liraya yaklaştı. Öte yandan, 6111 ve 7103 No’lu teşvik şartlarının zorlaşması üzerine patronların yeni finansman arayışında “ustalık telafi programı” öne çıktı. 2023 yılında programa başvuran patron sayısı 1 milyonu geçti. Başvuru üzerinden hesaplandığında aylık ödeme yaklaşık 4,2 milyar lirayı buluyor.

BAKANLIK ÖNCE KABUL EDİP SONRA İNKÂR ETTİ

Bianet’ten Hikmet Adal’ın yaptığı habere göreyse eleştirilerin hedefinde olan MESEM programı çerçevesinde çocukların hayatını kaybetmesine ilişkin MEB çelişkili yanıtlar verdi. Habere göre Bakan Yusuf Tekin, 23 Temmuz’da CHP İstanbul Milletvekili Turan Taşkın Özer’in önergesini, Ocak 2023’ten Haziran 2024’e kadar 5 çocuk işçinin MESEM kapsamında çalışırken öldü diye cevaplıyor. Daha sonra Bakan Tekin, 20 Ağustos’ta ise CHP Ankara Milletvekili Aliye Timisi Ersever’in soru önergesine verdiği yanıtta “Can kaybı yok” diyor. Oysaki sadece kayıtlara geçen ölümler şimdiye kadar 9’u buldu.

Yine İSİG Meclisi’nin 12 Haziran Dünya Çocuk İşçiliğiyle Mücadele Günü kapsamında hazırladığı rapordaki 10 yıllık çocuk ölümleri de korkunç bir seviyeye ulaşmış durumda.

2013 yılında en az 59 çocuk işçi, 2014 yılında en az 54 çocuk işçi, 2015 yılında en az 63 çocuk işçi, 2016 yılında en az 56 çocuk işçi, 2017 yılında en az 60 çocuk işçi, 2018 yılında en az 67 çocuk işçi, 2019 yılında en az 67 çocuk işçi, 2020 yılında en az 67 çocuk işçi, 2021 yılında en az 62 çocuk işçi, 2022 yılında en az 62 çocuk işçi, 2023 yılında en az 54 çocuk işçi ve 2024 yılının ilk beş ayında en az 24 çocuk işçi olmak üzere; 2013-2024 yılları döneminde “en az” 695 çocuk işçi hayatını kaybetti…

İSİG Meclisi özellikle şu ana kadar ölümlerin büyük oranla tarım iş kolunda olsa da bunun değişmeye başladığını şöyle belirtiyor: “Sektörel dağılıma baktığımızda Çocuk işçi ölümlerinin yüzde 55’ini tarım, yüzde 20’sini sanayi, yüzde 14’ünü hizmetler ve yüzde 11’ini inşaat oluşturuyor. Her ne kadar çocuk işçi ölümlerinin yarısından fazlasını tarım sektörü oluştursa da bu oran hızla düşüyor. Sanayi, hizmetler ve inşaatlardaki çocuk ölüm oranları artıyor. Bunun iki nedeni var. Birincisi özellikle MESEM’ler eliyle çocuk işçiliğin kitlesel bir biçimde şehir içine taşınması. İkincisi ise Anadolu şehirlerinde hızla boy gösteren OSGB’ler ve burada yoğun bir çocuk işçiliğin olması.”

1 YILDA HAYATINI KAYBEDEN 9 ÇOCUK

İSİG Meclisi’nin derlemesine göre 2023-2024 eğitim öğretim yılı içinde, MESEM kapsamında iş cinayetine kurban giden çocukların bilgileri:

1. Alperen Enes Ural, 17 yaşında. Manisa Soma'da stajyer olarak çalıştığı inşaatta doğalgaz borusu döşerken yüksekten düşerek yaralandı. Beş gün tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti..
2. Murat Can Eryılmaz, 17 yaşında. Kilis MESEM 12. Sınıf öğrencisi.13 katlı bir inşaatta çalışırken yüksekten düşerek ağır yaralanmıştı. 72 gündür tedavi gördüğü Malatya Turgut Özal Tıp Fakültesi Hastanesi'nde hayatını kaybetti.
3. Erol Can Yavuz, 15 yaşında. Kütahya Mesleki Eğitim Merkezi İç Mekan Mobilya Teknolojisi Dalı 9. Sınıf Öğrencisi. Kütahya Yeni Sanayi Sitesi'nde staj yaptığı mobilya atölyesinde üzerine sunta blokların devrilmesi sonucu hayatını kaybetti.
4. Arda Tonbul, 14 yaşında, Özkanlar Metal Demir Çelik Endüstrisi AŞ İşçisi. İstanbul Büyükçekmece'de staj gördüğü işyerinde kafası sac büküm makinesine 16 dakika sıkışması sonucu ağır yaralandı. 6 gündür tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti. Giresun Çamoluklu.
5. Ömer Çakar, 17 yaşında, Diyarbakır Kayapınar Şehit Abdulvahap Çokur Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 10. Sınıf Öğrencisi. MESEM kapsamında klimacıda staj yapıyordu. Klima takarken 2.kattan düşerek ağır yaralandı. Altı gündür tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.
6. Zekai Dikici, 16 yaşında. Manisa Alaşehir Sümer Oral Mesleki Eğitim Merkezi’nde Elektrik Tesisat Bölümü 11. Sınıf Öğrencisi. Akşam saat 19.00 civarı bir inşaatta elektrik tesisatı döşeme işi yaparken 5.kattan düşerek hayatını kaybetti.
7. Ulaş Dumlu,17 yaşında, ERMES Bilim Teknik Koleji Elektrik Bölümü 12.sınıf öğrencisi. Konya Ereğli'de stajyer yaptığı elektrik firması ile gittiği Bahri Dağdaş Şeker Fabrikası'nda arıza gidermek için çıktığı elektrik direğinden arıtma havuzuna düşerek hayatını kaybetti.
8. Alperen Kocayavuz, 15 yaşında, Fatih Sultan Mehmet Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Öğrencisi. Ankara Çubuk'ta stajyer olarak çalıştığı inşaatın 6.katından asansör boşluğuna düşerek hayatını kaybetti. Karaman Köyü'nden.
9. Eren Dağ, 16 yaşında. Konya Karapınar'da, saat 20.00 sularında, MESEM kapsamında çalıştığı sondaj firmasıyla gittiği Akören mevkiinde bir tarlada kuyu açmak için sondaj çalışması yapılırken elektrik akımına kapılarak hayatını kaybetti..